Co to jest psychoza i jak wygląda atak psychotyczny? Objawy i leczenie

Oglądaliście "Jokera" z Joaquinem Phoenixem, gdzie główny bohater, Arthur Fleck, przechodzi przez przerażające epizody psychotyczne, zacierające granice między jego własnymi myślami a rzeczywistością? Choć w tym przypadku to tylko fikcja, film ten oddaje złożoność i intensywność doświadczeń osoby zmagającej się z psychozą. To świat, w którym granice między rzeczywistością a wyobraźnią zacierają się tak bardzo, że trudno jest odróżnić, co jest prawdziwe, a co tylko wytworem umysłu. Zaburzenie to, choć często owiane tajemnicą i błędnymi przekonaniami, dotyka wielu osób i w znaczący sposób wpływa na ich codzienne życie. Chcesz dowiedzieć się, jakie objawy towarzyszą stanom psychotycznym, poznać przyczyny tego zaburzenia oraz to, w jaki sposób można wspierać osoby, które się z nim zmagają? Zachęcamy do lektury artykułu!

Kluczowe punkty

• Psychoza to poważne zaburzenie psychiczne, które charakteryzuje się utratą kontaktu z rzeczywistością, a jej główne objawy to urojenia i halucynacje.
  
   
• Przyczyny psychozy są zróżnicowane i mogą obejmować czynniki genetyczne, biologiczne, środowiskowe oraz uzależnienia od substancji psychoaktywnych.
  
   
• Leczenie psychozy zazwyczaj obejmuje farmakoterapię, psychoterapię oraz psychoedukację, które razem pomagają kontrolować objawy i poprawić jakość życia pacjentów.
  
   
• Wczesne rozpoznanie i interwencja są niezwykle ważne dla skutecznego zarządzania psychozą i mogą znacząco poprawić codzienne funkcjonowanie pacjenta.
  
   
• Wsparcie społeczne i edukacja są niezbędne, aby zmniejszyć stygmatyzację i zapewnić osobom z psychozą zrozumienie oraz pomoc w powrocie do normalnego życia.
  
   

Czym jest psychoza?

Psychoza to poważne zaburzenie psychiczne charakteryzujące się głębokim zakłóceniem w postrzeganiu rzeczywistości. Osoby doświadczające psychozy mogą mieć trudności w odróżnianiu prawdy od wytworu umysłu. Typowe objawy obejmują urojenia i halucynacje, które mogą prowadzić do dezorganizacji myśli i zachowań, a także do utraty kontaktu z realnym światem.

Psychoza może wystąpić w przebiegu różnych schorzeń, takich jak schizofrenia, choroba afektywna dwubiegunowa, depresja psychotyczna czy zaburzenia schizoafektywne. Może być także wynikiem nadużywania substancji psychoaktywnych, tj. alkoholu, narkotyków, a nawet niektórych leków. Czynniki genetyczne, stres, traumatyczne doświadczenia oraz różne choroby somatyczne (np. choroby mózgu, tarczycy, wątroby) mogą również przyczynić się do wystąpienia psychozy.

Osoby w tym stanie mogą doświadczać różnych typów urojeń, takich jak prześladowcze (przekonanie, że są śledzone), wielkościowe (wiara w posiadanie nadludzkich zdolności) czy ksobne (przekonanie, że otoczenie nawiązuje do nich w sposób aluzyjny). Halucynacje mogą obejmować omamy słuchowe, wzrokowe, dotykowe, węchowe i smakowe. W wyniku tych zaburzeń osoby z psychozą mogą podejmować działania niezrozumiałe dla otoczenia, a ich emocje często są  nieadekwatne do sytuacji.

Wczesne rozpoznanie i leczenie psychozy jest priorytetowe dla poprawy jakości życia osoby dotkniętej tym zaburzeniem. Leczenie zazwyczaj obejmuje farmakoterapię, psychoterapię, wsparcie społeczne i psychoedukację, które pomagają pacjentom oraz ich bliskim lepiej zrozumieć i zarządzać chorobą.

Przyczyny psychozy

Tak złożone zaburzenie psychiczne może mieć wiele różnych przyczyn. Dokładne mechanizmy prowadzące do rozwoju psychozy nie są jeszcze w pełni zrozumiałe, jednak badania wskazują na kombinację czynników genetycznych, biologicznych, psychologicznych i środowiskowych.

1. Czynniki genetyczne

Dziedziczenie może odgrywać istotną rolę w rozwoju psychozy. Osoby, które mają bliskich krewnych borykających się z tą chorobą, są bardziej narażone na jej rozwój w przyszłości. Mutacje genów oraz inne zaburzenia w obrębie genów mogą wpływać na funkcjonowanie neuroprzekaźników w mózgu, zwiększając tym samym ryzyko psychozy.

2. Czynniki biologiczne

Nieprawidłowości w funkcjonowaniu neuroprzekaźników, takich jak dopamina i serotonina mogą przyczyniać się do rozwoju psychozy. Zaburzenia te prowadzą niejednokrotnie do nieprawidłowej komunikacji między komórkami nerwowymi w mózgu, co z kolei może powodować objawy psychotyczne.

3. Czynniki środowiskowe

Stresujące lub traumatyczne doświadczenia, takie jak przemoc, utrata bliskiej osoby czy trudne warunki życiowe mogą wywołać psychozę zwłaszcza u osób, które są genetycznie predysponowane do tego zaburzenia. W szczególności stresujące wydarzenia w dzieciństwie mogą zwiększać ryzyko psychozy w późniejszym życiu.

4. Uzależnienia od substancji psychoaktywnych

Nadużywanie alkoholu, narkotyków (amfetamina, LSD, kokaina) oraz niektórych leków może prowadzić do wystąpienia psychozy. Również nagłe odstawienie substancji, od których dana osoba jest uzależniona, może wywołać objawy tego typu zaburzenia.

5. Choroby somatyczne

Pewne choroby fizyczne mogą przyczyniać się do rozwoju psychozy. Należą do nich choroby mózgu (np. guzy, urazy), choroby tarczycy, wątroby, nerek oraz niektóre choroby infekcyjne i autoimmunologiczne. W postępowaniu tej choroby rolę mogą odegrać też zaburzenia metaboliczne i hormonalne.

6. Czynniki hormonalne

Zmiany hormonalne, takie jak te, które występują w okresie poporodowym, prowadzą czasami do psychozy poporodowej. Nagłe zmiany poziomu hormonów (szczególnie w połączeniu z brakiem snu i stresem) mogą zwiększać ryzyko wystąpienia objawów psychotycznych.

7. Czynniki psychologiczne

Osoby z pewnymi cechami osobowości, jak wysoka podatność na stres, niska odporność na frustrację oraz problemy z regulacją emocji mogą być bardziej narażone na rozwój psychozy. Również osoby z historią zaburzeń psychicznych, takich jak depresja czy zaburzenia lękowe są bardziej podatne na wystąpienie ataków psychotycznych. 

Objawy psychozy

Symptomy psychozy mogą być różnorodne i obejmują zmiany w myśleniu, percepcji, emocjach i zachowaniu. 

1. Objawy pozytywne (wytwórcze)

Tego typu oznaki "dodają" coś do normalnego funkcjonowania psychicznego człowieka i są najbardziej charakterystyczne dla psychozy.

• Urojenia – to silne, fałszywe przekonania, które nie mają podstaw w rzeczywistości. Mogą obejmować urojenia prześladowcze (przekonanie, że ktoś chce skrzywdzić pacjenta), wielkościowe (przekonanie o własnej wyjątkowości lub posiadaniu specjalnych mocy), ksobne (przekonanie, że zwykłe wydarzenia mają specjalne, osobiste znaczenie) i inne.
  
   
• Halucynacje – to fałszywe doznania zmysłowe, które mogą dotyczyć każdego zmysłu. Najczęściej występują halucynacje słuchowe (słyszenie głosów), ale mogą pojawić się również halucynacje wzrokowe (widzenie rzeczy, których nie ma), czuciowe, węchowe lub smakowe.
  
   

2. Objawy negatywne (ubytkowe)

Te przejawy "odbierają" coś z normalnego funkcjonowania psychicznego i często prowadzą do obniżenia zdolności do normalnego funkcjonowania.

• Spłycenie lub zubożenie emocji – pacjenci mogą mieć trudności w przeżywaniu i wyrażaniu emocji, co często prowadzi do zobojętnienia emocjonalnego i braku motywacji.
  
   
• Anhedonia – utrata zdolności do odczuwania przyjemności z rzeczy, które wcześniej były źródłem radości.
  
   
• Abulia – brak woli lub zdolności do podejmowania decyzji i inicjowania działań.
  
   
• Aspołeczność – unikanie kontaktów społecznych i wycofanie się z życia społecznego.
  
   
• Alogia – zubożenie mowy, trudności w wyrażaniu myśli.
  
   

3. Objawy dezorganizacji

Te symptomy dotyczą myślenia, mowy i zachowania, które stają się chaotyczne i niespójne.

• Dezorganizacja myśli – pacjenci mogą mieć trudności w logicznym myśleniu, co prowadzi do niespójnych i niezrozumiałych wypowiedzi, często nazywanych "sałatką słowną".
  
   
• Dezorganizacja zachowania – może stać się ono dziwaczne, chaotyczne lub nieadekwatne do sytuacji. Najczęściej obejmuje to zarówno nadmierne pobudzenie, jak i skrajne spowolnienie psychoruchowe.
  
   

4. Inne objawy

Psychozę mogą zapowiadać także:

• Lęki i niepokój – pacjenci mogą doświadczać silnych stanów lękowych i niepokoju, często bez wyraźnej przyczyny.
  
   
• Zaburzenia snu – osoby z psychozą często borykają się z problemami ze snem, takimi jak bezsenność lub nadmierna senność.
  
   
• Wahania nastroju – niekontrolowane zmiany nastroju – od skrajnej euforii po głęboką depresję.
  
   
• Chłód emocjonalny – pacjenci mogą wydawać się emocjonalnie wycofani i trudni do nawiązywania kontaktu.
  
   

Rodzaje psychozy

Psychoza jest zbiorczym terminem obejmującym wiele różnych zaburzeń psychicznych, które charakteryzują się utratą kontaktu z rzeczywistością. Wśród najczęstszych rodzajów znajdują się:

• Schizofrenia – jest to jedno z najbardziej znanych i badanych zaburzeń psychicznych. Charakteryzuje się przewlekłym przebiegiem, a jej objawy obejmują halucynacje (najczęściej słuchowe), urojenia, zaburzenia myślenia i wycofanie społeczne. Osoby chore często doświadczają problemów z koncentracją, pamięcią oraz funkcjonowaniem w codziennym życiu. Schizofrenia może mieć kilka podtypów, w tym paranoidalną, katatoniczną, zdezorganizowaną i rezydualną.
• Zaburzenia schizoafektywne – takie zaburzenia łączą objawy schizofrenii z objawami zaburzeń nastroju jak depresja lub mania. Pacjenci mogą doświadczać naprzemiennych epizodów psychotycznych i nastrojowych, utrudniających diagnozę i leczenie. Zaburzenia schizoafektywne wymagają zarówno leczenia przeciwpsychotycznego, jak i stabilizatorów nastroju.
• Psychozy reaktywne – stany tego typu są wywoływane przez bardzo silny stres lub traumatyczne doświadczenia jak np. wypadek, śmierć bliskiej osoby lub bycie ofiarą przestępstwa. Objawy choroby zwykle pojawiają się nagle i mogą obejmować urojenia, halucynacje oraz dezorganizację myśli i zachowania. W większości przypadków symptomy są przejściowe i ustają samoistnie po ustąpieniu czynnika stresogennego.
• Psychozy egzogenne – to stan psychotyczny spowodowany czynnikami zewnętrznymi, takimi jak nadużywanie substancji psychoaktywnych (alkohol, narkotyki, dopalacze), zatrucia, choroby zakaźne lub urazy mózgu. Objawy mogą obejmować halucynacje, urojenia, dezorientację i zaburzenia zachowania. Leczenie psychozy egzogennej koncentruje się na eliminacji przyczyny, która ją wywołała.
• Psychoza maniakalno-depresyjna, inaczej choroba afektywna dwubiegunowa – jest zaburzeniem nastroju charakteryzującym się naprzemiennymi epizodami manii i depresji. W fazie maniakalnej pacjenci mogą doświadczać euforii, nadmiernej pobudliwości, wielkościowych urojeń i ryzykownych zachowań. W fazie depresyjnej dominują objawy depresji, takie jak smutek, brak energii i myśli samobójcze. Leczenie obejmuje stabilizatory nastroju oraz leki przeciwpsychotyczne.
• Psychoza alkoholowa – może wystąpić w wyniku długotrwałego nadużywania alkoholu lub nagłego odstawienia alkoholu. Oznaki mogą obejmować halucynacje (najczęściej słuchowe), urojenia, paranoję oraz dezorientację. Specyficzną formą psychozy alkoholowej jest zespół Korsakowa, który charakteryzuje się ciężkimi zaburzeniami pamięci.
• Psychoza poporodowa – jest to ciężka forma depresji, która może wystąpić u kobiet po porodzie. Objawy mogą obejmować urojenia, halucynacje, skrajny niepokój, myśli samobójcze lub myśli o skrzywdzeniu dziecka. Psychoza poporodowa wymaga natychmiastowej interwencji medycznej i często hospitalizacji.
• Psychoza starcza – dotyczy głównie osób starszych i może być związana z procesami degeneracyjnymi mózgu, m.in. chorobą Alzheimera lub innymi formami demencji. Przejawy mogą obejmować urojenia, halucynacje, dezorientację, problemy z pamięcią i zmiany osobowości.

Każdy rodzaj psychozy ma swoje specyficzne cechy i wymaga indywidualnego podejścia diagnostycznego oraz terapeutycznego. Wczesne rozpoznanie i leczenie są niezbędne dla poprawy jakości życia pacjentów oraz zapobiegania dalszym komplikacjom zdrowotnym.

Leczenie psychozy

To złożony proces, który zazwyczaj wymaga połączenia kilku metod terapeutycznych. Celem leczenia jest złagodzenie objawów, poprawa funkcjonowania pacjenta oraz zapobieganie nawrotom choroby. Podstawowym sposobem leczenia psychozy jest farmakoterapia, w której na piedestale znajdują się leki przeciwpsychotyczne. Pomagają one kontrolować objawy takie jak urojenia i halucynacje, działając poprzez blokowanie receptorów dopaminowych w mózgu, co zmniejsza nadmierną aktywność neuroprzekaźników związanych z objawami psychotycznymi. Leki przeciwpsychotyczne dzielą się na dwie generacje: typowe, starsze leki, takie jak haloperidol i chlorpromazyna, które mogą powodować więcej działań niepożądanych oraz atypowe, nowsze leki, takie jak olanzapina, risperidon i kwetiapina, które mają mniej działań niepożądanych i są często preferowane w leczeniu długoterminowym. W przypadku współistniejących objawów depresyjnych lub lękowych pacjentom mogą być również przepisywane leki uspokajające, przeciwdepresyjne czy też leki przeciwlękowe na lepszy nastrój i zmniejszenie niepokoju.

Istotną rolę w leczeniu psychozy odgrywa też psychoterapia. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest jedną z najskuteczniejszych metod psychoterapii stosowanych w leczeniu psychozy. Pomaga pacjentom zrozumieć i zmienić myśli oraz zachowania, które przyczyniają się do ich objawów. Terapeuta współpracuje z pacjentem, aby rozpoznać i kwestionować nieracjonalne przekonania oraz rozwijać zdrowsze strategie radzenia sobie z objawami. Terapia rodzinna jest kolejną ważną metodą, która pomaga edukować członków rodziny na temat choroby, poprawić komunikację i wsparcie w radzeniu sobie z wyzwaniami związanymi z opieką nad osobą chorą. Psychoza wpływa nie tylko na pacjenta, ale także na jego bliskich, dlatego wsparcie rodziny jest nieocenione.

Psychoedukacja to niemniej ważny element leczenia psychozy, obejmujący edukację pacjentów i ich rodzin na temat choroby, jej objawów i metod radzenia sobie z nią. Tego typu wiedza pomaga zmniejszyć lęk i stygmatyzację, a także umożliwia pacjentom i ich bliskim lepsze zrozumienie i zarządzanie chorobą. W połączeniu z farmakoterapią i psychoterapią psychoedukacja stanowi integralną część kompleksowego podejścia do leczenia psychozy, a zarazem zwiększa  szanse na poprawę jakości życia pacjentów i ich rodzin.

Podsumowanie

Psychoza to złożone zaburzenie, które zaciera granice między rzeczywistością a wyobraźnią. Przy odpowiednim leczeniu i wsparciu osoby chore mogą odzyskać kontrolę nad swoim życiem i ponownie nawiązać więź z otaczającym światem. Wczesne rozpoznanie i kompleksowe podejście do leczenia – obejmujące leki, terapię i psychoedukację – są niezbędne w walce z tym schorzeniem. Czasami to właśnie zrozumienie i empatia mogą być pierwszym krokiem do demistyfikacji psychozy i wsparcia tych, którzy z nią walczą. Tworząc świat bardziej świadomy i tolerancyjny otwieramy drzwi do zdrowienia dla wielu ludzi, którzy tego potrzebują.

Bibliografia:

1. Andreasen N. C., Brave New Brain: Conquering Mental Illness in the Era of the Genome, Oxford University Press, 2001.
2. Kaplan H. I. & Sadock B. J., Kaplan and Sadock's Synopsis of Psychiatry: Behavioral Sciences/Clinical Psychiatry, Lippincott Williams & Wilkins, 2009.
3. Mueser K. T. & Gingerich S., The Complete Family Guide to Schizophrenia: Helping Your Loved One Get the Most Out of Life, Guilford Press, 2006.