Pokrzywa zwyczajna (łac. Urtica dioica) to znana roślina występująca powszechnie w Europie, Azji i na terenie obu Ameryk. W strefie tropikalnej porasta głównie obszary górskie. W klimacie umiarkowanym może wyrosnąć niemal wszędzie. Rozrasta się szybko i ma niewielkie wymagania. Zobaczyć ją można w lasach, zaroślach, na łąkach, polanach, ale też na nieużytkach, a nawet na terenach zurbanizowanych. Nic dziwnego, że często uznawana jest za chwast zwłaszcza na terenie wypielęgnowanych ogrodów. Budzi nie najlepsze skojarzenia także dlatego, że niespodziewany kontakt z nią kończy się dotkliwym poparzeniem. Tymczasem pokrzywa zwyczajna to roślina o wyjątkowo dużym spektrum zastosowania, a nade wszystko jest pełna cennych dla zdrowia składników.
Jakie właściwości ma pokrzywa zwyczajna?
Choć nie każdy zdaje sobie sprawę z wyjątkowych właściwości pokrzywy, roślina ta ceniona była już w czasach starożytnych. Wszystkie jej części – postrzępione, sercowate liście, kanciaste łodygi (jedne i drugie pokryte szczeciniastymi włoskami) oraz korzenie, kwiaty i owoce – są pełne witamin, minerałów, a przede wszystkim tzw. fitozwiązków. Dzięki ich bogactwu pokrzywa przez wieki była powszechnie używana w ziołolecznictwie, w kosmetyce, a nawet w celach konsumpcyjnych (sparzone, młode liście pokrzywy można wykorzystać tak samo, jak szpinak czy szczaw). Współcześnie uznawana jest za jeden z najcenniejszych surowców w fitoterapii.
Skład pokrzywy zwyczajnej jest imponujący. Zawiera ona m.in.:
- znaczne ilości witamin – A, B (w tym B1, B2, B3 i B5), C i K,
- minerały takie jak wapń, magnez, żelazo, fosfor, krzem, mangan, miedź, cynk, czy selen,
- kwasy organiczne (m.in. mrówkowy, octowy, glikolowy, glicerolowy, kawowy),
- kwasy tłuszczowe (m.in. linolowy, linolenowy, oleinowy),
- karotenoidy (m.in. karoten, likopen, luteinę, ksantofil),
- flawonoidy (m.in. rutynę, kwercetynę, kemferol),
- aminy (m.in. cholinę, histaminę, serotoninę),
- garbniki (taniny),
a także alkaloidy, fitosterole, lektyny, aglutyniny oraz chlorofil. Tak ogromna ilość składników bioaktywnych przekłada się na równie długą listę leczniczych właściwości i zastosowań pokrzywy zwyczajnej.
Działanie antyseptyczne i przeciwbólowe pokrzywy
Pokrzywa zawiera związki o właściwościach antybiotycznych i przeciwzapalnych. Zarówno stosowana miejscowo (np. jako dermatologiczny krem z pokrzywy), jak i wewnętrznie (najpopularniejszym produktem tego typu jest herbata z pokrzywy), jest pomocna w zwalczaniu infekcji – bakteryjnych, grzybiczych, a nawet niektórych wirusowych. Na dłuższą metę cenne składniki rośliny wzmacniają układ odpornościowy. Warto więc pić napar z pokrzywy profilaktycznie, np. w sezonie grypowym.
Dzięki działaniu przeciwzapalnemu ekstrakt z pokrzywy często wykorzystywany jest w preparatach przeciwbólowych. Jest skuteczny w przypadku łagodnych dolegliwości związanych z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Łagodzi również objawy rwy kulszowej, bóle mięśni czy głowy.
Pokrzywa zwyczajna jako lek na alergię
Pokrzywa zawiera związki (m.in. pochodne tyrozyny) o właściwościach przeciwhistaminowych. Z tego względu jest naturalnym remedium na alergie. Można stosować ją w przypadku reakcji uczuleniowych (np. świądu wywołanego ugryzieniem owada), ale też przy przewlekłych chorobach alergicznych. Łagodzi np. symptomy nieżytu nosa w przebiegu kataru siennego. Działanie antyalergiczne wykazuje zarówno herbata z pokrzywy, jak i stosowane miejscowo (w postaci maści czy okładów) ekstrakty z tej rośliny.
Właściwości antynowotworowe pokrzywy
Wyciąg z pokrzywy zwyczajnej to prawdziwa bomba antyoksydacyjna. Ta niepozorna roślina zawiera ogromną ilość substancji (m.in. flawonoidów i karotenoidów) zdolnych hamować szkodliwą aktywność wolnych rodników. Jak wiadomo, przyczynia się ona do uszkodzeń DNA, a tym samym odpowiada za procesy starzenia się organizmu, rozwój chorób neurodegeneracyjnych czy nowotworowych. Dlatego duża dawka przeciwutleniaczy w diecie wspomaganej takimi suplementami, jak np. wyciąg z korzenia pokrzywy, to cenny element profilaktyki nowotworów.
Ekstrakt z pokrzywy stosowany jest pomocniczo m.in. w leczeniu raka prostaty. Ta roślina dostarcza bowiem nie tylko antyoksydantów, ale też fitohormonów o właściwościach zbliżonych do tych, które mają hormony płciowe człowieka. Reakcje chemiczne, które zachodzą po spożyciu odpowiednio przygotowanego wyciągu z korzenia pokrzywy, prowadzą do wzrostu poziomu testosteronu, łagodząc negatywne skutki andropauzy, do których zalicza się m.in. przerost prostaty.
Pokrzywa a układ trawienny i związane z nim problemy
Regularne picie herbaty z pokrzywy ma korzystny wpływ na pracę układu pokarmowego. Pobudzając wydzielanie soków żołądkowych, poprawia apetyt i ułatwia trawienie (to jeden z powodów, dla których warto korzystać z właściwości pokrzywy w czasie odchudzania). Ekstrakt z pokrzywy można znaleźć także w lekach na schorzenia wątroby i trzustki. W ich przypadku pomocne są właściwości antyseptyczne rośliny. Wspomaga ona także leczenie nieżytu jelit oraz jest skutecznym środkiem na biegunkę.
Pokrzywa jest także cennym uzupełnieniem diety w leczeniu różnych chorób związanych z funkcjonowaniem układu pokarmowego. Przykładowo zawarte w roślinie substancje powodują wzrost zużycia glukozy, tym samym stymulując produkcję insuliny. Pokrzywa jest zatem pomocna w leczeniu cukrzycy typu II.
Pokrzywa i jej właściwości moczopędne
Pokrzywa ma właściwości diuretyczne, czyli moczopędne. Fakt, że wzmaga produkcję i wydalanie moczu, niesie wiele korzyści. Wraz z moczem usuwane są z organizmu szkodliwe produkty przemiany materii i nadmiar wody. Odpowiednia diureza służy też profilaktyce chorób nerek i zwalczaniu infekcji dróg moczowych. Wobec powyższego po herbatę z pokrzywy warto sięgać przy takich schorzeniach jak dna moczanowa, kamica nerkowa czy zapalenie pęcherza. Napar wspomaga też odchudzanie, bo przeciwdziała zatrzymywaniu płynów w organizmie.
Wpływ pokrzywy na układ sercowo-naczyniowy
Obecne w pokrzywie zwyczajnej substancje biologicznie aktywne mają korzystny wpływ na układ krwionośny i procesy krwiotwórcze. Pobudzają produkcję hemoglobiny, dzięki czemu usprawniają transport tlenu w organizmie (a tym samym dotlenienie wszystkich tkanek) i przeciwdziałają anemii. Z tego samego powodu są pomocne np. w rekonwalescencji po zabiegach chirurgicznych. Jednocześnie przyjmowanie ekstraktu z pokrzywy zapobiega agregacji płytek krwi, co bywa przyczyną zawałów serca czy udarów niedokrwiennych mózgu.
Pokrzywa obniża nie tylko poziom cukru we krwi, ale i cholesterolu. Dzięki temu służy profilaktyce miażdżycy i jej powikłań, do których zalicza się choćby nadciśnienie tętnicze czy choroba niedokrwienna serca. Zaobserwowano też, że regularne picie naparów z pokrzywy (lub przyjmowanie jej w innej postaci) rozszerza naczynia i obniża nieco ciśnienie krwi.
Pokrzywa zwyczajna a stan skóry, włosów i paznokci
Na szczególną uwagę zasługuje dobroczynny wpływ wyciągów z pokrzywy na skórę czy włosy. Zawarte w nich witaminy, minerały i fitozwiązki są niezbędne do utrzymania ich prawidłowego stanu oraz skutecznie wspomagają terapię częstych schorzeń skórnych. Właściwości antyseptyczne i przeciwzapalne pokrzywy wykorzystuje się m.in. w leczeniu trądziku pospolitego, łojotoku i łupieżu. Krem z pokrzywy może łagodzić też skórne objawy alergii, takie jak egzema czy rumień. Z kolei naparem z pokrzywy można przemywać rany.
Powszechne jest też wykorzystanie pokrzywy w kosmetologii. Roślina nie tylko dostarcza wielu cennych substancji odżywczych (takich jak witamina C, cynk czy krzem) i chroni przed aktywnością wolnych rodników, ale i poprawia mikrokrążenie oraz metabolizm w skórze i pobudza fibroblasty do produkcji kolagenu. Tym samym sprawia, że skóra staje się jędrniejsza i elastyczniejsza, hamuje powstawanie zmarszczek, zapobiega łamliwości i rozdwajaniu się płytki paznokciowej oraz przeciwdziała wypadaniu włosów i nadaje im ładny wygląd.
Jak skorzystać z dobroczynnych właściwości pokrzywy?
Pokrzywa zwyczajna to roślina powszechnie dostępna, więc można skusić się na samodzielne przetwarzanie jej liści czy korzeni, które posłużą do przyrządzania sałatek, koktajli, soków, nalewek, naparów, płukanek i okładów… istnieje chyba tyle możliwych „przetworów” z rośliny, ile jej zastosowań. By najlepiej skorzystać z właściwości pokrzywy, warto ją ususzyć, unikając jednak narażania jej na wysokie temperatury (np. przez suszenie jej w mocno rozgrzanym piekarniku), w których rozpada się wiele cennych dla zdrowia związków organicznych.
Przetwarzanie świeżej pokrzywy wymaga nieco czasu i wprawy. Nie każdy też ma w domu odpowiednie do tego warunki. Nie jest to jednak przeszkoda w korzystaniu z właściwości pokrzywy, bo dobrą alternatywą dla preparatów domowej produkcji są gotowe herbaty ekspresowe i różne suplementy diety – syropy, maści, tabletki itd. Wyciąg z pokrzywy jest także częstym składnikiem szamponów i odżywek do włosów, kremów do rąk, balsamów do ciała oraz toników czy płynów do płukania jamy ustnej.
Przeciwwskazania do stosowania pokrzywy
Jak każdy produkt, zwłaszcza tak zasobny w substancje czynne, pokrzywa może wywoływać skutki uboczne. Dlatego trzeba stosować ją z umiarem i uwzględnieniem indywidualnych ograniczeń. Może np. wchodzić w niepożądane interakcje z niektórymi lekami. Nadmierna ilość ekstraktów z pokrzywy w diecie może też prowadzić do odwodnienia organizmu. Przeciwskazaniem do ich stosowania są takie problemy zdrowotne jak niewydolność nerek czy niektóre choroby dróg rodnych u kobiet.
Choć pokrzywa należy do ziół, które nie powinny być stosowane przez kobiety ciężarne bez konsultacji z lekarzem, ciąża nie jest bezwzględnym przeciwskazaniem do korzystania z dobrodziejstw tej rośliny. Przeciwnie – odpowiednio wybrany ekstrakt z pokrzywy może przynieść ulgę w ciążowych dolegliwościach, np. zapobiegać powstawaniu obrzęków czy spadkom odporności. Warto wiedzieć, że picie naparu z pokrzywy stymuluje laktację. O ile więc lekarz nie widzi przeciwskazań, pokrzywa może stać się cennym uzupełnieniem diety młodej mamy.
