Tarczyca to gruczoł wydzielania wewnętrznego. Odpowiada za produkcję hormonów – trijodotyroniny (T3) oraz tyroksyny (T4), które wpływają między innymi na metabolizm organizmu i funkcje wielu tkanek. Czynności wydzielnicze tarczycy reguluje hormon tyreotropowy (TSH). TSH jest produkowany przez przysadkę mózgową. Niedoczynność i nadczynność tarczycy to jedne z najczęściej występujących chorób endokrynologicznych. Jakie są ich przyczyny? Czym się charakteryzują?
Niedoczynność tarczycy – przyczyny
Niedoczynność tarczycy do choroba przewlekła, w której tarczyca produkuje zbyt mało hormonów. Występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn.
Niedoczynność tarczycy może mieć charakter pierwotny lub wtórny. Choroba o charakterze pierwotnym wynika z uszkodzenia tarczycy. Z kolei niedoczynność o charakterze wtórnym jest spowodowana niedoborem TSH.
Najczęstszą przyczyną postaci pierwotnej jest choroba Hashimoto. Jest to przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy. Za rozwój choroby odpowiadają zaburzenia w funkcjonowaniu układu immunologicznego, którego komórki uszkadzają gruczoł tarczowy. Choroba Hashimoto jest uwarunkowana czynnikami genetycznymi oraz środowiskowymi. Mogą ją wywołać także toksyny, bakterie, wirusy. Niedoczynność tarczycy może być również spowodowana innymi czynnikami, takimi jak:
- jod radioaktywny;
- leki przeciwdepresyjne (niektóre);
- tyreostatyki;
- zapalenie przysadki mózgowej;
- nowotwory;
- operacje tarczycy.
Objawy niedoczynności tarczycy
Objawy niedoczynności tarczycy zależą w dużej mierze od stanu chorego i mogą mieć różne nasilenie. Do typowych objawów niedoczynności tarczycy należą:
- suchość skóry;
- bladość skóry;
- wypadanie włosów;
- łamliwość paznokci;
- przyrost masy ciała;
- senność;
- apatia;
- zaburzenia koncentracji i pamięci;
- skłonność do obrzęków;
- uczucie ciągłego zimna;
- zaparcia;
- niskie ciśnienie tętnicze.
Rozpoznanie niedoczynności tarczycy
Pierwszym krokiem ku rozpoznaniu niedoczynności tarczycy jest wywiad przeprowadzony przez lekarza. W celu dalszej diagnostyki zaleca się wykonanie badań laboratoryjnych z krwi – stężenie TSH we krwi, a także w razie konieczności badania obrazowe – USG gruczołu tarczowego. W przypadku wyniku TSH poza przyjętymi normami wykonuje się dodatkowo oznaczenie z krwi hormonów T3, T4. W diagnostyce choroby Hashimoto wykonuje się dodatkowo oznaczenie przeciwciał przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO) lub przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG). Podwyższony poziom wymienionych przeciwciał wskazuje na autoimmunologiczne zapalenie tarczycy.
Przyjęte normy:
TSH: 0,27 - 4,2 µIU/ml
T3: 2,04 – 4,4 pg/dl
T4: 0,93 – 1,71 ng/dl
Anty-TPO: 0 – 34 IU/ml
Leczenie niedoczynności tarczycy
Niedoczynność tarczycy leczy się przyjmując hormony tarczycy, których brakuje w organizmie. Ma to na celu wyrównanie ich poziomu i przywrócenie równowagi. Lekiem stosowanym powszechnie w leczeniu niedoczynności tarczycy jest lewotyroksyna, produkowana syntetycznie. Lewotyroksynę należy przyjmować regularnie, o tej samej porze, najlepiej rano, na czczo, około 30-60 min przed posiłkiem.
Liczne badania kliniczne wskazują na wiele korzyści wynikających z przyjmowania witaminy D u osób z chorobą Hashimoto. Badania pokazują, że witamina D może spowolnić rozwój choroby, ograniczyć stan zapalny i zmniejszyć ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Dla prawidłowego funkcjonowania gruczołu tarczowego istotna jest również zbilansowana i zróżnicowana dieta, która dostarcza odpowiednią ilość witamin i minerałów, w tym jodu.
Przyczyny nadczynności tarczycy
Nadczynność tarczycy do choroba przewlekła, w której tarczyca produkuje zbyt dużo hormonów. Występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn, podobnie jak niedoczynność tarczycy.
Do najczęstszych przyczyn nadczynności tarczycy zalicza się:
- guzki tarczycy;
- chorobę Gravesa i Basedowa;
- stan zapalny tarczycy;
- zaburzenia hormonalne;
- nadmierne spożycie jodu.
Choroba Gravesa i Basedowa ma podłoże autoimmunologiczne, w której organizm produkuje przeciwciała przeciwko receptorowi TSH (TSHR) – przeciwciała TRAb. Przeciwciała te pobudzają tarczycę do wydzielania hormonów, co prowadzi do objawów nadczynności tarczycy. Choroba Gravesa i Basedowa może mieć podłoże genetyczne. Wśród czynników, które zwiększają ryzyko rozwoju zaburzenia wymienia się między innymi przewlekły stres, palenie tytoniu oraz nadmierne spożycie jodu w diecie.
Objawy nadczynności tarczycy
Objawy nadczynności tarczycy są dość liczne. Do charakterystycznych zalicza się:
- utratę wagi (pomimo zwiększonego apetytu);
- ciągłe uczucie gorąca i nadmierną potliwość;
- drażliwość i większą nerwowość;
- pogorszenie siły mięśniowej, osłabienie;
- wytrzeszcz oczu, zaburzenia widzenia (jeśli występuje zespół Gravesa-Basedowa);
- osłabienie libido i problemy z erekcją u mężczyzn;
- zaburzenia miesiączkowania u kobiet;
- ginekomastię;
- powiększenie wątroby.
Oprócz tego mogą pojawić się dolegliwości takie jak drżenie rąk, biegunka, zaburzenia pracy serca (kołatanie serca). Bardzo typowym objawem jest. tzw. wole tarczycowe, czyli nadmierne powiększenie się tarczycy.
Chorzy z nadczynnością tarczycy mogą odczuwać wahania nastroju i problemy z funkcjonowaniem poznawczym (brak koncentracji, problemy z pamięcią). Często występują także zaburzenia nerwicowe, nadmierne napięcie, lęk oraz zaburzenia snu. W nadczynności tarczycy mogą pojawić się plamy na skórze, co jest dość charakterystycznym objawem. Oprócz tego można zauważyć większą tendencję do przetłuszczania się skóry oraz jej wzmożone swędzenie.
Rozpoznanie nadczynności tarczycy
Diagnostyka nadczynności tarczycy rozpoczyna się od wywiadu lekarskiego. W dalszej kolejności wykonuje się badania laboratoryjne – oznaczenie we krwi TSH. W przypadku nieprawidłowego wyniku TSH, należy dodatkowo oznaczyć poziom hormonów T4 i T3. Nadczynność tarczycy rozpoznaje się, jeżeli obniżonemu stężeniu TSH towarzyszy podwyższone stężenie FT4 i/lub FT3 w surowicy. W przypadku rozpoznania nadczynności tarczycy wykonuje się badania pozwalające na bardziej szczegółową diagnostykę zaburzenia, takie jak USG tarczycy i oznaczenie przeciwciał przeciwko receptorowi TSH (anty-TSHR). Podwyższone stężenie anty-TSHR może świadczyć o chorobie Gravesa i Basedowa.
Leczenie nadczynności tarczycy
Leczenie nadczynności tarczycy obejmuje odpowiednią terapię hormonalną, dobraną przez lekarza na podstawie historii choroby oraz wyników badań. Celem leczenia jest zmniejszenie nadmiernej produkcji hormonów tarczycy. U chorych z guzkami tarczycowymi może być konieczne wykonanie operacji.
Niedoczynność i nadczynność tarczycy w ciąży
Zarówno niedoczynność jak i nadczynność tarczycy u kobiet ciężarnych może mieć niekorzystne skutki dla prawidłowego rozwoju i zdrowia dziecka. Dlatego też już na etapie planowania ciąży należy zbadać poziom TSH i w razie konieczności T3, T4. U kobiet, u których w rodzinie stwierdzono chorobę Hashimoto (w szczególności u ojca) zaleca się zbadanie poziomu przeciwciał anty-TPO w celu potwierdzenia lub wykluczenia zaburzenia. Konsekwencją zbyt wysokiego poziomu TSH u matki może być niższy iloraz inteligencji u dziecka. Nieleczona niedoczynność i nadczynność tarczycy u ciężarnych może prowadzić do przedwczesnego porodu, anemii, niskiej masy urodzeniowej, poronienia. Nieleczona nadczynność gruczołu tarczowego u kobiet w ciąży może spowodować upośledzenie słuchu u dziecka, rozwój tachykardii oraz wola. Na szczęście współczesna medycyna oferuje skuteczne i bezpieczne metody leczenia, zarówno nadczynności jak i niedoczynności tarczycy u kobiet w ciąży.
Bibliografia:
- Bolanowski M. Niedoczynność tarczycy. Lekarz POZ. 2016; 3: 189-192
- Caturegli P, De Remigis A, Rose NR. Hashimoto thyroiditis: clinical and diagnostic criteria. Autoimmun Rev. 2014; 13: 391–397
- Luty J, Bryl E. Choroba Hashimoto — aspekt genetyczny i środowiskowy. Forum Medycyny Rodzinnej. 2017; 11: 1–6
- Ponichtera A, Borowiak E. Choroby tarczycy jako poważny problem medyczny w Polsce. Problemy Pielęgniarstwa. 2008; 16: 192–198
