Antykoncepcja awaryjna zwana również tabletką „dzień po”, to jeden ze sposobów zapobiegania niechcianej ciąży. W Polsce antykoncepcja awaryjna jest dostępna wyłącznie na receptę od 2017 roku. Obecnie trwają pracę nad nowelizacją ustawy, która ma przywrócić dostępność tabletki „dzień po” bez przepisu lekarza. O bezpieczeństwo pacjentek będą dbać farmaceuci. Jak działa antykoncepcja awaryjna? Czy jest bezpieczna? Jakie mogą wystąpić działania niepożądane? O tym przeczytacie w poniższym wpisie.
Antykoncepcja awaryjna – jak działa? Kiedy można ją zastosować?
W Polsce są dostępne dwa produkty lecznicze – tabletki „dzień po”. Leki można przyjąć w dowolnym dniu cyklu miesiączkowego, niezależnie od posiłku. W jakich sytuacjach dopuszcza się zastosowanie antykoncepcji awaryjnej? Jak już wspomniano w sytuacjach, gdy zachodzi ryzyko zajścia w niechcianą ciążę. Wśród nich wymienia się odbycie stosunku płciowego bez zabezpieczenia lub w przypadkach, gdy zastosowana metoda antykoncepcyjna okazała się nieskuteczna (na przykład pęknięcie/zsunięcie prezerwatywy). Należy podkreślić, że antykoncepcja awaryjna może być stosowana w sytuacjach nagłych. Nie może być stosowana jako stała metoda antykoncepcji. Zgodnie z prawem lekarz i pielęgniarka mogą nie zrealizować świadczeń zdrowotnych niezgodnych z ich sumieniem. W takiej sytuacji mają obowiązek wskazać osobę lub placówkę, gdzie pomoc zostanie udzielona. Kwestię tę reguluje ustawa z roku 1996.
Jeden rodzaj tabletki „dzień po” zawiera w składzie substancję czynną – octan uliprystalu (w dawce 30 mg). Jest dopuszczony do stosowania w ciągu 120 godzin (5 dni) od stosunku płciowego bez zabezpieczenia lub w sytuacji, gdy zastosowana metoda antykoncepcyjna jest nieskuteczna. Jeżeli w ciągu 3 godzin od przyjęcia leku wystąpią u pacjentki wymioty, to wówczas należy przyjąć jeszcze jedną tabletkę produktu leczniczego. W jaki sposób działa octan uliprystalu? Jest to syntetyczny, selektywny modulator receptora progesteronowego. Tabletka dzień po działa, zapobiegając połączeniu plemnika z komórką jajową, co skutecznie uniemożliwia zapłodnienie. Lek zażyty przed spodziewaną owulacją opóźnia pękanie pęcherzyków kobiet.
Drugi z dostępnych na rynku produktów leczniczych zawiera w swoim składzie substancje czynną – lewonorgestrel (w dawce 1,5 mg). Jest dostępny w postaci tabletki, która ulega rozpadowi w jamie ustnej. Przyjęcie tabletki powinno nastąpić w ciągu 12 godzin po stosunku płciowym bez skutecznego zabezpieczenia. Maksymalny czas, w którym pacjentka może przyjąć lek, by był skuteczny wynosi 72 godzin od stosunku płciowego. Mechanizm działania leku polega na zapobieganiu owulacji i zapłodnieniu, jeżeli stosunek płciowy miał miejsce w okresie przedowulacyjnym, kiedy prawdopodobieństwo zapłodnienia jest największe. Pigułka zmienia skład śluzu szyjkowego, co utrudnia plemnikom dotarcie do komórki jajowej i zapobiega zapłodnieniu. Lewonorgestrel nie jest skuteczny, jeśli doszło do procesu implantacji.
Prezerwatywy to niezawodna alternatywa dla tabletki dzień po, zapewniająca ochronę przed ciążą i infekcjami. Sprawdź naszą sekcję prezerwatywy po więcej szczegółów.
Czy antykoncepcja awaryjna jest bezpieczna?
Antykoncepcja awaryjna jest uznawana za bezpieczną, jeżeli jest przyjmowana doraźnie. Nie powinna zastępować stałej metody antykoncepcyjnej. Istnieją jednak określone grupy pacjentek, które powinny zachować szczególną ostrożność. W przypadku leku, który zawiera w składzie octan uliprystalu, dotyczy to w szczególności osób z zaburzeniami czynności nerek oraz wątroby. Leku nie zaleca się stosować u pacjentek z ciężką astmą oskrzelową, dziedziczną nietolerancją galaktozy, zespołem złego wchłaniania glukozy-galaktozy. Należy również zachować szczególną ostrożność w przypadku jednoczesnego stosowania leków/suplementów, które działają jak inhibitory/induktory enzymu wątrobowego CYP3A4 (na przykład fenytoina, karbamazepina, ziele dziurawca). Jednoczesne stosowanie z wymienionymi środkami może zaburzać działanie octanu uliprystalu i tym samym wpływać na skuteczność leku. Bezwzględnym przeciwwskazaniem do stosowania leku jest nadwrażliwość na substancję czynną oraz ciąża, karmienie piersią. Po przyjęciu produktu leczniczego, karmienie piersią nie jest zalecane przez jeden tydzień. Przeprowadzone badania kliniczne wskazują również, że octan uliprystalu może wykazywać mniejszą skuteczność działania u osób otyłych. Omawiany lek wpływa również niekorzystnie na działanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych, które zawierają progestagen. Lek może osłabiać działanie wymienionych leków. Dlatego też po zastosowaniu antykoncepcji awaryjnej, do czasu rozpoczęcia następnego cyklu miesiączkowego, zaleca się zabezpieczenie za pomocą metody mechanicznej. Zastosowanie produktu leczniczego z octanem uliprystalu nie zawsze zapobiega ciąży.
Należy także zachować ostrożność stosując lek z lewonorgestrelem u pacjentek z zaburzonymi czynnościami wątroby, nerek oraz w przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna. Podobnie w przypadku jednoczesnego stosowania leków/suplementów, które działają jak inhibitory/induktory enzymu wątrobowego CYP3A4 (na przykład fenytoina, karbamazepina, ziele dziurawca). Kobietom, które w czasie ostatnich czterech tygodni stosowały leki indukujące CYP3A4 i chcą zastosować antykoncepcję awaryjną, zaleca się zastosowanie niehormonalnej metody antykoncepcji w przypadkach nagłych (np. wkładka wewnątrzmaciczna z zawartością miedzi). Przyjęcie podwójnej dawki lewonorgestrelu (t.j. 3000 mikrogramów w ciągu 72 godzin po niezabezpieczonym stosunku płciowym) to alternatywne rozwiązanie dla kobiet, które nie mogą lub nie chcą korzystać z wkładki wewnątrzmacicznej. Przeciwwskazaniem do stosowania lewonorgestrelu jest nadwrażliwość na lek, ciąża oraz karmienie piersią. Antykoncepcja awaryjna nie zawsze zapobiega niepożądanej ciąży. Jeżeli krwawienie miesiączkowe opóźnia się o ponad 5 dni lub w dniu spodziewanej miesiączki wystąpi nietypowe krwawienie, należy wykluczyć ciążę. Jeżeli pomimo zastosowania tabletki „dzień po” stwierdzi się ciążę, należy uwzględnić możliwość wystąpienia ciąży pozamacicznej. Bezwzględne ryzyko wystąpienia ciąży pozamacicznej jest małe, ponieważ lewonorgestrel zapobiega owulacji i zapłodnieniu. Ciąża pozamaciczna może się rozwijać pomimo występowania krwawień z macicy. Dlatego nie zaleca się stosowania lewonorgestrelu u pacjentek z ryzykiem wystąpienia ciąży pozamacicznej.
Po zastosowaniu tabletki dzień po, warto upewnić się co do jej skuteczności poprzez wykonanie testu ciążowego. Testy ciążowe mogą szybko i łatwo potwierdzić, czy doszło do zapłodnienia, zapewniając spokój i pewność. Poznaj naszą ofertę testów ciążowych.
Jakie są skutki uboczne zastosowania pigułki dzień po?
Produkty lecznicze klasyfikowane jako antykoncepcja awaryjna mogą powodować działania niepożądane. Wśród częstych skutków ubocznych octanu uliprystalu wymienia się:
- zaburzenia nastroju;
- ból głowy;
- zawroty głowy;
- mdłości;
- ból brzucha;
- wymioty;
- bóle mięśniowe;
- bolesne miesiączkowanie;
- zwiększoną wrażliwość piersi;
- zmęczenie.
Wśród najczęściej zgłaszanych działań niepożądanych lewonorgestrelu wymienia się:
- bóle i zawroty głowy;
- nudności;
- wymioty;
- biegunka;
- ból podbrzusza;
- nieregularne miesiączki;
- uczucie zmęczenia;
- zwiększoną wrażliwość piersi.
Przeciwwskazania. Kto nie powinien stosować tabletek dzień po?
Tabletki dzień po, znane również jako antykoncepcja awaryjna, są skuteczną metodą zapobiegania niechcianej ciąży po niezabezpieczonym stosunku. Jednak nie wszyscy mogą bezpiecznie stosować tę formę antykoncepcji. Oto główne przeciwwskazania:
- Istniejąca ciąża: Tabletki dzień po, takie jak lewonorgestrel (np. tabletki Escapelle) i octan uliprystalu (np. tabletki ellaOne), nie są skuteczne, gdy ciąża już istnieje. Nie powinno się ich stosować jako metody wczesnoporonnej. Tabletka dzień po nie działa, jeśli zarodek już się zagnieździł w macicy.
- Alergia na składniki leku: Osoby uczulone na jakikolwiek składnik tabletek dzień po nie powinny ich przyjmować. Reakcje alergiczne mogą obejmować wysypki, świąd, czy trudności w oddychaniu. Zobacz naszą ofertę leków na alergię.
- Choroby wątroby: Osoby z ciężkimi schorzeniami wątroby powinny unikać stosowania tabletek dzień po, ponieważ metabolizm tych leków odbywa się głównie w wątrobie.
- Ciężkie astma: Kobiety z ciężką astmą, która wymaga codziennego leczenia sterydami doustnymi, powinny skonsultować się z lekarzem przed przyjęciem octanu uliprystalu.
- Zaburzenia krwawienia: Tabletki dzień po mogą wpływać na cykl miesiączkowy, powodując krwawienie miesiączkowe lub nieregularności. Osoby z istniejącymi zaburzeniami krwawienia powinny skonsultować się z lekarzem.
- Interakcje z innymi lekami: Niektóre leki mogą zmniejszać skuteczność antykoncepcji awaryjnej. Dotyczy to m.in. leków przeciwpadaczkowych, antybiotyków, oraz leków stosowanych w leczeniu gruźlicy i HIV. Przed zażyciem tabletki dzień po, warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, jeśli stosuje się inne leki.
- Młody wiek: Chociaż tabletki dzień po są dostępne dla młodych kobiet, niektóre organizacje zdrowia zalecają konsultację z lekarzem przed ich przyjęciem przez osoby poniżej 16 roku życia.
- Zawroty głowy i bóle głowy: Tabletki dzień po mogą powodować zawroty głowy, które mogą prowadzić do spadku percepcji. Osoby z tendencją do zawrotów głowy powinny zachować ostrożność.
Ile kosztuje tabletka "dzień po"? Czy potrzebna jest recepta?
Tabletka „dzień po” należy do leków pełnopłatnych i nie podlega refundacji. Ceny mogą być zróżnicowane w zależności od apteki oraz w zależności od rodzaju produktu leczniczego. Ceny mogą się wahać od około 50 do 120 zł. Tabletka dzień po jest dostępna na receptę, ale również farmaceuta może wystawić receptę farmaceutyczną. Apteki Rosa realizują program pilotażowy w zakresie usług farmaceuty dotyczących antykoncepcji awaryjnej, wprowadzony rozporządzeniem Ministra Zdrowia od 1 maja 2024 roku, umożliwiając wystawienie recepty farmaceutycznej na tabletki dzień po.
Podsumowanie
Tabletka dzień po jest skuteczną formą antykoncepcji awaryjnej, która działa głównie poprzez opóźnienie owulacji i zmienia skład śluzu szyjkowego, co utrudnia plemnikom dotarcie do komórki jajowej. Zastosowanie tabletki powinno nastąpić w ciągu 72 godzin od niezabezpieczonego stosunku, chociaż niektóre rodzaje tabletek mogą być stosowane do 120 godzin później. Zawroty głowy mogą doprowadzić do spadku percepcji, dlatego warto skonsultować się z lekarzem przed jej przyjęciem. Przeciwwskazania obejmują istniejącą ciążę oraz niektóre choroby. Antykoncepcja awaryjna jest dostępna zarówno na receptę, jak i poprzez program pilotażowy, umożliwiający farmaceutom wystawianie recept. Tabletki, takie jak ellaOne i Escapelle, są dostępne na rynku, a ich skuteczność zależy od szybkiego zażycia po stosunku.
Bibliografia
- Czerwinski, R. i Nowak, A., „Antykoncepcja awaryjna: Współczesne podejście i zalecenia”, Medycyna Praktyczna, 2023.
- Polska Agencja Prasowa (PAP), „Nowe przepisy dotyczące antykoncepcji awaryjnej w Polsce”, 2024, dostęp: https://www.pap.pl/
- Polskie Towarzystwo Ginekologiczne (PTG), „Wytyczne dotyczące stosowania antykoncepcji awaryjnej”, Ginekologia Polska, 2022.
