Kortyzol - hormon stresu. Normy kortyzolu oraz objawy kortyzolu podwyższonego i obniżonego

Kortyzol, zwany również hormonem stresu, to substancja syntetyzowana w organizmie człowieka, która pełni w nim ważne funkcje, ale jednocześnie w nadmiarze może być szkodliwa. Poziom kortyzolu można oznaczyć, wykonując badanie krwi lub moczu - interpretacja wyniku powinna uwzględniać przyjęte normy poziomu kortyzolu w organizmie.

Kortyzol pełni w organizmie ważne funkcje, w tym przyczynia się do zwiększenia poziomu glukozy we krwi, co zapewnia więcej energii, gdy organizm musi mieć zasoby na wysiłek emocjonalny bądź fizyczny. Podwyższony poziom kortyzolu negatywnie wpływa na człowieka i może wiązać się z wieloma nieprzyjemnymi objawami, wśród których wymienia się nadciśnienie tętnicze, depresję, lęki, bezsenność, spadek libido i osłabienie odporności czy wahania nastroju. W przypadku objawów zbyt wysokiego poziomu kortyzolu warto wdrożyć działania związane przede wszystkim ze zmianą stylu życia. Jak konkretnie można obniżyć poziom kortyzolu w organizmie i dlaczego jest to tak ważne? Czy istnieją leki obniżające kortyzol? Więcej informacji na ten temat można znaleźć niżej.

Czym jest kortyzol?

Kortyzol to hormon wytwarzany w ludzkim organizmie, który pełni wiele ważnych funkcji w zapewnieniu jego prawidłowego funkcjonowania, choć większości pacjentów kojarzy się jedynie jako hormon stresu. Kortyzolnależy do hormonów steroidowych. Powstaje w nadnerczach z cholesterolu, a jego wydzielanie kontroluje podwzgórze, przysadka mózgowa oraz nadnercza określane często jako oś HPA. Podwzgórze i przysadka mózgowa znajdują się w mózgu i reagują na zmieniający się poziom kortyzolu w organizmie, dopasowując poziom jego wytwarzania w nadnerczach. Do uwalniania kortyzolu przyczynia się wydzielany przez przysadkę hormon ACTH, który powstaje w odpowiedzi na wydzielany przez podwzgórze CRH.

Kortyzol w organizmie w największej ilości występuje w postaci powiązanej z białkami osocza. Jedynie około 20% jego ilości występuje w postaci wolnej. Hormon ma receptory niemal we wszystkich komórkach organizmu. Kortyzol może przygotowywać ciało do stanu zwiększonej czujności i podwyższonej gotowości do działania, a także do zapewnienia energii do ewentualnej walki bądź ucieczki. Hormon ten oddziałuje zatem na wiele różnych układów. Ma wpływ na gospodarkę jonami potasu i sodu (gospodarka wodno-elektrolitowa), poza tym działa w wielu innych obszarach, wpływając m.in. na gospodarkę białkową, tłuszczową oraz węglowodanową.

Jak działa kortyzol w organizmie?

Przede wszystkim kortyzol odpowiada za utrzymanie równowagi w organizmie. Choć wiele osób kojarzy go jako hormon odpowiedzialny za stres, jest to również substancja bardzo ważna dla prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego. Kortyzol odpowiada za uwalnianie glukozy oraz kwasów tłuszczowych z wątroby, poza tym jest to substancja odpowiadająca za rozpad trójglicerydów. Dodatkowo kortyzol przyczynia się do regulowania ilości sodu we krwi, a oprócz tego przyczynia się do uwalniania wapnia z kości. Substancja ta ma właściwości łagodzące stany zapalne, a przy tym odpowiada za regulację siły tkanki łącznej. Kortyzol wzmaga wydzielanie soku żołądkowego, a przy tym przyczynia się do ograniczenia wchłaniania fosforu i wapnia.

Jak widać kortyzol jest ważny dla człowieka, a jego liczne funkcje w organizmie są nieocenione. Jest wydzielany na skutek stresu, co znów stymuluje uwalnianie adrenaliny i noradrenaliny stawiających organizm we wspomniany stan gotowości. Hormon ten działa również na innych polach, o czym wspomniano wyżej. Kortyzol w nadmiarze negatywnie wpływa na organizm i może wiązać się z wieloma nieprzyjemnymi dolegliwościami. Może też pośrednio przyczyniać się do otyłości oraz do rozwoju zespołu metabolicznego oraz wielu innych poważnych problemów ze zdrowiem i funkcjonowaniem organizmu.

Kiedy wzrasta poziom kortyzolu?

Poziom kortyzolu w organizmie nie jest wartością stałą. Przede wszystkim jest powiązany z rytmem dobowym. Podwyższony kortyzol pacjenci najczęściej mają w godzinach porannych, natomiast wieczorem poziom tego hormonu jest znacznie niższy, a najniższy poziom kortyzolu jest zwykle nocą - około północy. Są również czynniki, które mogą przyczyniać się do podwyższenia stężenia kortyzolu we krwi. Do wydzielania większej ilości kortyzolu dochodzi w efekcie pobudzenia układu współczulnego przez stresory. Kiedy wzrasta poziom kortyzolu? Powodem może być silny stres i napięcie emocjonalne oraz długotrwały wysiłek fizyczny. Wysoki kortyzol może być też efektem niezdrowego trybu życia, poza tym może występować przy diecie redukcyjnej.

Nadmiar kortyzolu w organizmie może być również związany ze zbyt intensywnym wydzielaniem ACTH przez przysadkę, a do tego problemu najczęściej przyczynia się gruczolak przysadki. Problem może wynikać również z obecności guza nadnerczy, poza tym niekiedy pojawia się w efekcie długotrwałego przyjmowania leków z grupy glikokortykosteroidów.

Badanie poziomu kortyzolu - wskazania do wykonania

W przypadku podejrzenia zbyt wysokiego poziomu kortyzolu w organizmie warto wykonać odpowiednie badania. Wskazaniem do ich wykonania są m.in. objawy sugerujące, że pacjent ma podwyższony kortyzol. Oznaczenie poziomu kortyzolu powinny wykonać również osoby, które mają objawy zbyt niskiego poziomu tego hormonu w organizmie. Cena wspomnianych badań poziomu kortyzolu prywatnie nie jest bardzo wysoka - należy przygotować się na wydatek rzędu 30-90 zł, zależnie od rodzaju badania i laboratorium, które będzie oznaczenie wykonywać.

Pierwszą możliwością jest badanie krwi, do którego należy się odpowiednio przygotować. Kiedy zrobić badanie kortyzolu? Najlepiej na badanie zgłosić się w godzinach porannych. Zaleca się, aby pacjent na badanie przyszedł na czczo, najlepiej w godzinach 6.00-9.00, gdy poziom tej substancji w organizmie jest najwyższy. Jeśli pacjent planuje badanie poziomu kortyzolu, powinien zadbać o odpowiednią jakość snu oraz unikać stresu i intensywnego wysiłku fizycznego przed badaniem.

Alternatywą dla badania krwi jest badanie moczu, w przypadku którego można oznaczyć poziom wolnego kortyzolu. Jednak to badanie, które wykorzystuje się wyłącznie w diagnostyce hiperkortyzolemii. Trzeba jednak mieć na uwadze, że przez nerki usuwany jest jedynie kortyzol wolny, a ten stanowi nie więcej niż 20% kortyzolu w organizmie.

Jaki powinien być prawidłowy poziom kortyzolu?

Aby móc we właściwy sposób zinterpretować wyniki badań poziomu kortyzolu w organizmie, należy wiedzieć, jaka jest norma tego hormonu we krwi. Jaki powinien być prawidłowy poziom kortyzolu? Gdy mierzymy kortyzol, norma zależy od pory dnia wykonywanego badania. Jeśli pacjent zgłosi się na badanie w godzinach porannych, co jest rekomendowane, norma kortyzolu w organizmie mieści się w granicach 166-507 nmol/l. Natomiast, jeśli pacjent zgłosi się na badanie wieczorem, norma kortyzolu dla oznaczenia wykonywanego w tym czasie jest już znacznie niższa, gdyż w godzinach wieczornych poziom kortyzolu w ciele człowieka jest mniejszy niż rano. Norma dla badania wykonywanego w godzinach wieczornych mieści się w zakresie 73,8-291 nmol/l. Jeśli wynik badania poziomu kortyzolu będzie odbiegać od przyjętych norm, zaleca się konsultację z lekarzem.

Podwyższony kortyzol - objawy

Jest wiele objawów, które mogą sugerować nadmiar kortyzolu, a tycie jest jednym z nich. Okazuje się, że w przypadku nadmiaru kortyzolu we krwi często dochodzi do przyrostu tkanki tłuszczowej, co da się zauważyć m.in. jej nagromadzeniem w okolicy twarzy i szyi, a także w okolicach tułowia. Jest to związane z tym, że organizm zaczyna gromadzić zapasy w postaci tłuszczu, który w razie potrzeby będzie mógł spożytkować na produkcję energii niezbędnej do obrony organizmu. Osoby z otyłością związaną z nadmiarem kortyzolu mają charakterystyczny wygląd. Wygląd ich twarzy określa się jako „księżyc w pełni”. Pojawić mogą się też inne objawy wysokiego kortyzolu, w tym np. charakterystyczny „wdowi garb” lub tzw. „żabi brzuch”.

Zwiększony poziom kortyzolu we krwi może wiązać się z wieloma innymi dolegliwościami. Jakie są objawy podwyższonego kortyzolu? Wśród nich wymienić można, chociażby wzmożony apetyt oraz większe pragnienie. Kortyzol w nadmiarze może też przyczyniać się do trudności z zasypianiem oraz do bezsenności, a także może zwiększać ryzyko nadciśnienia. Nadmiar kortyzolu może również powodować wahania nastroju (w tym również ekstremalne), a oprócz tego może przyczyniać się do wzmożonego oddawania moczu i wzrostu poziomu glukozy we krwi. Problemem może być również podatność na infekcje, a także zaburzenia miesiączkowania u kobiet bądź zaburzenia libido u mężczyzn. Ponadto wzrost kortyzolu może objawiać się osteoporozą, a nawet przyczyniać się do cukrzycy.

Podwyższonykortyzol może powodować tzw. zespół Cushinga, który objawia się zmianami nastroju i depresją, wspomnianym już odkładaniem tkanki tłuszczowej w określonych częściach ciała oraz dolegliwościami bólowymi kości i pleców. Przy zespole Cushinga często pojawiają się też problemy skórne oraz bezsenność.

Zbyt niski poziom kortyzolu - czy to problem?

Zazwyczaj o problemach z kortyzolem mówi się w kontekście zbyt wysokiego poziomu tego hormonu w organizmie, ale nie jest to jedyna możliwość. Osoby mające objawy obniżenia poziomu kortyzolu, również powinny mieć się na baczności, gdyż może wskazywać to, chociażby na chorobę Addisona związaną z zaburzeniami pracy kory nadnerczy, a konkretnie z jej niedoczynnością. W przypadku tej choroby u pacjentów często pojawia się przewlekłe zmęczenie i brak zdolności do wysiłku fizycznego. Pacjenci niejednokrotnie tracą też apetyt i tracą na wadze, poza tym występuje u nich hipoglikemia i spadek ciśnienia tętniczego. Najczęściej choroba Addisona ma podłoże autoimmunologiczne, ale może być też efektem nowotworu, gruźlicy bądź mieć charakter wrodzony.

Do obniżenia poziomu kortyzolu w organizmie mogą przyczyniać się również zaburzenia związane z niedostatecznym wydzielaniem ACTH bądź CRH, w tym niedoczynność podwzgórza bądź przysadki mózgowej. Stwierdzony niedobór hormonu stresu leczy się zwykle za pomocą glikokortykosteroidów.

Jak obniżyć poziom kortyzolu w organizmie?

Nadmiar kortyzolu w organizmie nie jest stanem pożądanym i może negatywnie wpływać na zdrowie człowieka, m.in. zwiększając ryzyko pojawienia się jednej z groźnych chorób cywilizacyjnych. Nie bez powodu zatem wiele osób zastanawia się, jak obniżyć poziom kortyzolu, by lepiej zadbać o swój organizm. Przede wszystkim należy zadbać o obniżenie poziomu stresu, który towarzyszy człowiekowi na co dzień. W takiej sytuacji warto:

zadbać o odpowiednią ilość wypoczynku i balans między pracą a czasem wolnym,

wysypiać się, dbając nie tylko o długość, ale też o jakość snu,

spędzać wolny czas aktywnie, w tym zwłaszcza na łonie natury,

poświęcać się pasjom i znaleźć czas dla najbliższych, którzy nas wspierają,

spróbować technik relaksacyjnych, ćwiczeń oddechowych lub jogi,

zaufać naturze, sięgając po zioła redukujące szkodliwe oddziaływanie stresu na organizm,

zdrowo się odżywiać, dostarczając do organizmu odpowiednie ilości magnezu, witamin z grupy B, antyoksydantów i zdrowych tłuszczów,

pilnować prawidłowego nawodnienia organizmu.

Czy są leki na obniżenie kortyzolu?

Wysoki poziom kortyzolu w organizmie z pewnością nie jest dobry i może mieć poważne konsekwencje. By zmniejszyć poziom hormonu stresu we krwi, należy przede wszystkim skoncentrować się na swoim stylu życia, wprowadzając zmiany opisane wyżej. Co, jednak jeśli to okaże się niewystarczające? Czy są leki na obniżenie kortyzolu? Jeśli chodzi o farmakoterapię, można wypróbować zioła, które wpływają na organizm relaksująco i pomagają mu się odprężyć i wyciszyć. Do wspomnianych ziół można zaliczyć melisę lekarską i Ashwagandhę, a także różeniec górski i szyszki chmielu. Niekiedy pomocna okazuje się też suplementacja magnezu, kwasów Omega-3 oraz witamin z grupy B - jednak warto jej zasadność skonsultować z lekarzem. Jeśli będzie to konieczne, lekarz może zaproponować również bardziej specjalistyczne leczenie - nie powinno się wdrażać go na własną rękę.