Diagnostyka i leczenie bólu nerek

Nerki pełnią w naszym organizmie wiele ważnych i istotnych funkcji. Zaburzenia ich pracy mogą mieć poważne konsekwencje dla naszego zdrowia. Dlatego nie należy lekceważyć symptomów mogących świadczyć o dysfunkcji, chorobie nerek. Jednym z niepokojących objawów, informujących o możliwym zaburzeniu pracy nerek może być ból.

Nerki – dlaczego są tak ważne?

Zacznijmy od wyjaśnienia gdzie są nerki? Otóż, nerki są narządem parzystym. Leżą w jamie brzusznej w przestrzeni zaotrzewnowej, po obu stronach kręgosłupa, za żołądkiem i pod wątrobą. Jak już wspomniano na wstępie, nerki są kluczowe dla funkcjonowania naszego organizmu i zdrowia. Są częścią układu moczowego. Pełnią rolę wydalniczą. Odpowiadają za filtrację potencjalnie szkodliwych substancji z krwi i usuwanie ich wraz z moczem. Oprócz tego, nerki biorą udział w regulacji objętości płynów ustrojowych i ciśnienia tętniczego krwi, w utrzymaniu prawidłowej równowagi kwasowo-zasadowej organizmu oraz w powstawaniu czerwonych krwinek. Pełnią również rolę endokrynną, uczestnicząc w produkcji niektórych hormonów.

Podstawową jednostką strukturalną nerki jest nefron. Nefron jest zbudowany z dwóch podjednostek – cewek oraz kłębuszka nerkowego. Kłębuszek nerkowy składa się z kolei, z kłębka naczyniowego i torebki nefronu (tzw. torebka Bowmana). Liczba nefronów u ludzi, średnio wynosi około 1,5 mln i jest ustalona od momentu urodzenia. Wyróżnia się dwa rodzaje nefronów, o długiej i krótkiej pętli, tak zwane nefrony korowe i przyrdzeniowe. Z nefronów o krótkiej pętli zbudowana jest kora nerki, zaś nefrony o pętli długiej przechodzą do rdzenia nerki, który tworzy piramidy nerkowe. W piramidach znajdują się ujścia przewodów wyprowadzających mocz przez kielichy nerkowe do lejkowatej miedniczki nerkowej, z której mocz odprowadza moczowód.

Ból nerek – jak go rozpoznać? Jakie są przyczyny bólu nerek?

Jak rozpoznać różne bóle nerek? To dość ważne pytanie, ponieważ ból nerek może być mylony z bólem kręgosłupa. Jest to związane z położeniem nerek w naszym organizmie, które znajdują się w  jamie brzusznej w okolicy lędźwiowej kręgosłupa właśnie. Warto w tym przypadku podkreślić, że przy bólu w okolicach nerek, oprócz wspomnianego bólu w okolicy lędźwiowej, pacjenci dość często uskarżają się na częste oddawanie moczu, parcie na pęcherz oraz odczuwanie bólu podczas oddawania moczu. Ból nerek przypominający niekiedy kłucie w nerce może mieć różny charakter, w zależności od przyczyny. Może występować jako ból ostry – nagle i intensywnie lub jako ból somatyczny o charakterze przewlekłym, długotrwałym. Ból nerek zwykle zaczyna się z jednej strony (lewej lub prawej), a następnie promieniuje do środka i rozprzestrzenia się poziomo. 

Bolące nerki – objawy towarzyszące:

• obecność krwi w moczu,
• ból w podbrzuszu,
• obrzęki,
• skąpomocz i bezmocz (mniej niż 100 ml moczu na dobę),
• częstomocz i nykturia, czyli bardzo częste oddawanie moczu,
• wielomocz (wydalanie dużych ilości moczu, nawet powyżej 2,5 litra na dobę), występujący niezależnie od ilości przyjmowanych płynów.
• Diagnostyka dysfunkcji i chorób nerek, pozwalająca właściwie określić przyczynę bóli w okolicach nerek, obejmuje takie badania jak:
• USG,
• tomografia komputerowa,
• urografia,
• scyntografia,
• rezonans magnetyczny,
• posiew moczu,
• badanie ogólne moczu.

Przyczyny bólu nerek

Ból nerek może mieć wiele przyczyn. Może również świadczyć o rozwoju niebezpiecznej choroby. Stąd tak ważne jest, by nie lekceważyć dolegliwości bólowych ze strony nerek. Może mieć to poważne konsekwencje dla naszego zdrowia. Warto wówczas wykonać dodatkowe badania, skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu. Wśród częstych schorzeń, które mogą objawiać się bólem nerek, w okolicy lędźwiowej wymienia się:

Kolka nerkowa

Kolka nerkowa może być spowodowana przez kamienie nerkowe, piasek w nerkach, które zatykają moczowód, co z kolei powoduje wzrost ciśnienia w układzie moczowym. Ból występujący przy kolce nerkowej jest nagły i silny. Może promieniować aż do pęcherza i ud. Zwykle przybiera postać bólu nerki, z lewej strony. Wśród objawów towarzyszących wymienia się także wymioty, nudności, bolesne parcie na pęcherz. W przypadku kamicy nerkowej warto zadbać szczególnie o zdrową dietę i prawidłowe nawodnienie organizmu. Zaleca się ograniczenie spożywania produktów bogatych w szczawiany, soli oraz białka pochodzenia zwierzęcego. Zmniejszenie ilości białka pochodzenia zwierzęcego oraz spożywanie większej ilości owoców i warzyw zmniejsza kwasowość moczu i tym samym przyczynia się do obniżenia ryzyka powstawania kamieni moczowych.

Nowotwór nerki

Początkowe objawy choroby onkologicznej nerek są zwykle mało specyficzne, co przekłada się na późną wykrywalność. Pogarsza to również rokowania pacjentów i szanse na powrót do pełnego zdrowia. Zazwyczaj nowotwór nerek daje o sobie znać, gdy choroba jest w bardziej zaawansowanym stadium. Ryzyko zachorowania wzrasta wraz z wiekiem, chorobę najczęściej diagnozuje się po 60. roku życia. Grupą szczególnie narażoną na raka nerki są nałogowi palacze. Wśród innych czynników predysponujących wymienia się otyłość, uznawaną za przewlekły stan zapalny, nadciśnienie tętnicze oraz wieloletnie stosowanie leków przeciwbólowych (NLPZ) i moczopędnych.

Wśród objawów choroby wymienia się również:

• krwiomocz,
• utratę masy ciała,
• gorączkę,
• przewlekłe osłabienie,
• ból brzucha,
• wyczuwalne zgrubienie (guz).

Torbiel nerki

Torbiel to patologiczna, nieprawidłowa przestrzeń w organizmie, która wypełniona jest płynem lub treścią o konsystencji galarety. Torbiele nerek mogą lokalizować się w warstwie korowej (zewnętrznej) lub rdzennej (centralnej), występować pojedynczo lub mnogo. Torbiele nerek o małym rozmiarach, nie dające objawów, zwykle podlegają jedynie okresowej obserwacji i kontroli.

Wodonercze

Wodonercze to stan patofizjologiczny, w którym ze względu na utrudniony odpływ moczu z nerki dochodzi do poszerzenia miedniczek i kielichów nerkowych, stanowiących jeden z odcinków dróg moczowych. Wśród objawów wodonercza, oprócz dolegliwości bólowych w okolicy lędźwiowej, mogą pojawiać się bóle brzucha, nudności, wymioty, a nawet krwiomocz. Dochodzi także do oligurii, czyli zmniejszonej ilości moczu, a nawet do bezmoczu.

Stan zapalny nerek

Zapalenie nerek może przyjąć różne formy, w zależności od umiejscowienia stanu zapalnego w obrębie nerek. Jedną z najczęściej spotykanych form jest kłębuszkowe zapalenie nerek, obejmujące kłębuszki nerkowe. Prowadzi do dysfunkcji nerek, a nawet do niewydolności narządu. Główną przyczyną są infekcje powodowane przez patogeny – wirusy, bakterie oraz schorzenia takie jak toczeń rumieniowaty układowy, białaczka, chłoniaki. Wyróżnia się ostre i przewlekłe kłębuszkowe zapalenie nerek. Choroba objawia się głównie nieprawidłowymi wynikami morfologii moczu, które zwykle wskazują na obecność białka, erytrocytów w moczu. W cięższym przebiegu kłębuszkowego zapalenia nerek obserwuje się także: obrzęki, nudności, zmniejszoną ilość oddawanego moczu lub bezmocz.

Rozróżnia się także inne postaci stanów zapalnych nerek – śródmiąższowe zapalenie nerek oraz odmiedniczkowe zapalenie nerek. Pierwsze schorzenie z wymienionych, dotyczy tkanki śródmiąższowej oraz cewek nerki i jest spowodowane polekowym uszkodzeniem narządu. Do leków nefrotoksycznych zaliczamy między innymi: niesteroidowe leki przeciwzapalne, niektóre antybiotyki (na przykład ampicylina, cyprofloksacyna, cefalosporyna). Wśród objawów wymienia się gorączkę, wysypkę plamisto-grudkową, skąpomocz, krwiomocz. Odmiedniczkowe zapalenie nerek jest głównie wywoływane przez zakażenie bakterią E. Coli. Zwłaszcza postać ostra ma ciężki przebieg i może doprowadzić do poważnego uszczerbku na zdrowiu.

Uraz nerki

W wyniku uderzenia, upadku, stłuczenia może dojść do uszkodzenia struktur nerki. W konsekwencji obserwuje się powstanie między innymi krwiaków, najczęściej pod torebką nerkową. Krwiaki nerek objawiają się z silnymi dolegliwościami bólowymi w okolicy lędźwiowej lub okolicy bocznej pleców. Mogą promieniować do jamy brzusznej lub klatki piersiowej. Urazy najczęściej objawiają się widocznym na zewnątrz zasinieniem. Bólowi często towarzyszy krwiomocz.

Opisane powyżej przyczyny bólu nerek, nieleczone mogą w doprowadzić do poważniejszych konsekwencji zdrowotnych i rozwoju przewlekłej niewydolności nerek. Jest to stan upośledzenia prawidłowej funkcji nerek, niemożliwy do wyrównania przez mechanizmy kompensacyjne organizmu. Wśród objawów charakterystycznych wymienia się anemię, nadmierną męczliwość, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia neurologiczne (zaburzenia snu, neuropatie, mimowolne ruchy kończyn), zaburzenia gospodarki wapniowo – fosforanowej (osteoporoza, łamliwość kości) oraz zmniejszoną odporność. Podstawą diagnozy niewydolności nerek są zaburzone wyniki badań laboratoryjnych: podniesione stężenia kreatyniny i mocznika, obniżona wartość eGFR, hemoglobiny, aktywny osad moczu (zwiększona ilość krwinek czerwonych w moczu), obecność białka w moczu oraz obraz USG, na którym nerki mają mniejsze wymiary.

Jak leczyć ból nerek?

Na to pytanie ma jednoznacznej odpowiedzi. Jest to uzależnione od przyczyny bólu nerek, które mogą być różne. W przypadku pojawienia się niepokojących objawów należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Nie zawsze jest możliwe i wymagane leczenie farmakologiczne. W przypadku kolki nerkowej zaleca się zastosowanie leków bez recepty o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym (ibuprofen, ketoprofen, diklofenak) oraz leków rozluźniających mięśnie gładkie ściany dróg moczowych (hioscyna, drotaweryna). W przypadku silnych bóli, wskazane jest zastosowanie mocniejszych leków przeciwbólowych na receptę. Nie należy się także kłaść przy kamicy nerkowej, ponieważ może to nasilić dolegliwości bólowe. Chodzenie ułatwia przesuwanie się złogów kamieni w kierunku pęcherza. W przypadku kamicy nerkowej zaleca się, oprócz wymienionych leków, spożywanie zwiększonej ilości płynów (3-4 litry dziennie). Domowe sposoby na ból nerki obejmują także stosowanie leków, ziół, suplementów o działaniu moczopędnym, w celu szybszego wypłukania kamienia (Urosan, Urinal, Fitolizyna, Nefrol, Urosept, Nefrotabs). Interwencja urologiczna jest wymagana, gdy kamień moczowy jest zbyt duży i nie może zostać wydalony samoistnie (> 5 mm), w sytuacji zablokowania odpływu moczu czy też krwiomoczu. W przypadku stwierdzenia w moczu bakterii zaleca się wdrożenie leczenie odpowiednimi antybiotykami czy chemioterapeutykami.

Choroby nerek – profilaktyka

Czy da się uchronić przed chorobami nerek? W pewnym stopniu tak albo przynajmniej zminimalizować ich ewentualne konsekwencje. Podstawą profilaktyki jest odpowiednio zbilansowana dieta i zdrowy, aktywny tryb życia. Warto zadbać o prawidłowe nawodnienie organizmu i wypijać przynajmniej 2 litry płynów dziennie. Zaleca się również ograniczenie spożycia soli oraz używek, takich jak alkohol czy papierosy. Również zbyt częste stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych (NLPZ), może przyczynić się do zaburzenia właściwej pracy nerek oraz do rozwoju stanu chorobowego. Profilaktyka jest szczególnie istotna w przypadku zdiagnozowanej kamicy nerkowej. Zaleca się stosowanie odpowiedniej diety, która nie sprzyja tworzeniu się złogów kamieni w nerkach. Jak już wspomniano, należy ograniczyć spożycie białka pochodzenia zwierzęcego, orzechów, grzybów, roślin strączkowych, soli, zastępując je posiłkami bogatymi w warzywa i owoce. Zaleca się, aby połowę wypijanych płynów stanowiła woda filtrowana lub niskozmineralizowana. Należy również ograniczyć spożycie soku grejpfrutowego, który sprzyja powstawaniu kamieni nerkowych. Wodę należy również spożywać przed snem (aby rozcieńczyć mocz na czas snu).  U osób ze zdiagnozowaną kamicą nerkową zaleca się również odpowiednią aktywność fizyczną i utrzymanie prawidłowej masy ciała. U osób otyłych, z zespołem metabolicznym, z cukrzycą typu 2. częściej dochodzi do rozwoju kamicy. Wpływa na to fakt, że insulinooporność i hiperinsulinemia zwiększają wydalanie jonów amonowych w moczu, powodując jego zakwaszenie i nasilając tendencję do tworzenia się kamieni.