Najczęstsze przyczyny biegunki u dorosłych oraz domowe sposoby na wyeliminowanie rozwolnienia

Biegunka to częsta dolegliwość, która może pojawić się nagle i w różnym stopniu nasilenia, wywołując nieprzyjemne objawy, takie jak ból brzucha, wodnisty stolec, wymioty czy gorączka. Przyczyn tego stanu jest wiele – od infekcji bakteryjnych i wirusowych, przez zatrucia pokarmowe, aż po problemy z jelitami, takie jak zespół jelita drażliwego. Warto wiedzieć, jak rozpoznać przyczynę biegunki, aby szybko podjąć odpowiednie kroki w celu jej leczenia oraz uniknięcia odwodnienia. W artykule omówimy najczęstsze źródła, jak również objawy biegunki u dorosłych, mechanizmy wraz z rodzajami rozwolnień, a na koniec wskażemy domowe i farmakologiczne sposoby, łagodzące niekomfortowe dolegliwości. Zebrana tu wiedza pozwoli Ci zareagować w porę, a co za tym idzie, szybko rozprawić się ze złym samopoczuciem, gdy problem jelitowy dosięgnie Cię nieoczekiwanie.

Kluczowe punkty

• Biegunka może być wywołana przez różne czynniki, które przyczyniają się do odmiennych mechanizmów jej powstawania, a to wpływa na intensywność objawów i ich okres trwania.
• Wyróżniamy kilka mechanizmów biegunki, w tym wydzielniczą, osmotyczną, zapalną i motoryczną. Każdy z nich objawia się inaczej i ma różne przyczyny, od nagromadzenia toksyn po przyspieszoną perystaltykę jelit. Pod względem czasu trwania, biegunka może być ostra, przewlekła lub okresowa, co również wpływa na sposób jej leczenia.
• Skuteczne domowe metody na biegunkę to dieta lekkostrawna, uzupełnianie płynów oraz elektrolitów. Stosowanie naparów ziołowych, takich jak rumianek i mięta, wspiera układ pokarmowy, redukując dyskomfort brzucha.
• W aptecznym leczeniu biegunki stosuje się leki przeciwbiegunkowe, probiotyki, preparaty z elektrolitami oraz leki rozkurczowe, które łagodzą dolegliwości jelitowe. W cięższych przypadkach lekarz może zalecić antybiotyki, zwłaszcza jeśli biegunka jest spowodowana infekcją bakteryjną, a objawy nie ustępują.

Przyczyny i objawy biegunki

Biegunka, to stan, który występuje z różnych przyczyn, prowadząc do nadprogramowych, luźnych wypróżnień. Źródła biegunki mogą być zarówno infekcyjne, jak i niezwiązane z zakażeniami. Wśród najczęstszych jej powodów należy wymienić:

• Infekcje bakteryjne i wirusowe – Biegunka często jest powodowana przez bakterie, takie jak Escherichia coli czy Salmonella bądź wirusy, np. rotawirusy, które wywołują biegunki o charakterze ostrym. Infekcje te przyczyniają się do zapalenia jelit, uaktywniającego powstawanie luźnego kału, a w niektórych przypadkach pojawienie się gorączki lub wymiotów. Bakterie i wirusy, wprowadzając substancje toksyczne do organizmu, podrażniające florę bakteryjną jelit, czego skutkiem jest właśnie rozwolnienie. Zwykle trwa ono od kilku godzin do kilku dni. 
• Zatrucia pokarmowe – Spożycie skażonego jedzenia, zawierającego bakterie, wirusy lub toksyny, jest kolejnym charakterystycznym powodem biegunki. Substancje te mogą powodować rozwolnienie, nudności i wymioty, a także dolegliwości bólowe brzucha. Biegunka powstała z racji zatrucia pokarmowego jest na ogół ostra i objawia się gwałtownie, ale również ustępuje w ciągu kilku dni.
• Zespół jelita drażliwego – Biegunka przewlekła, zwłaszcza o zmiennym nasileniu, może świadczyć o zespole jelita drażliwego. W tym przypadku rozwolnienie występuje najczęściej naprzemiennie z zaparciami, a głównymi objawami są ból brzucha, wzdęcia i nasilone ilościowo wypróżnienia. U niektórych osób chorujących na zespół jelita drażliwego, biegunka pojawia się po spożyciu określonych pokarmów.
• Biegunka podróżnych – nadmierne wypróżnianie u osób podróżujących, zwłaszcza w regionach o niższych standardach higieny, jest spowodowane zakażeniem bakteriami, wirusami lub pasożytami. Objawy tej biegunki obejmują rzadki stolec, dolegliwości bólowe brzucha i czasem wysoką temperaturę ciała. Zakażenie może doprowadzić do znacznego obniżenia poziomu nawodnienia organizmu, szczególnie jeśli biegunka trwa przez kilka dni.
• Leki – Niektóre medykamenty, zwłaszcza antybiotyki, mogą wywołać biegunkę, zmieniając równowagę mikroflory jelitowej. Biegunka związana z antybiotykoterapią bywa czasem ostra i może prowadzić do rozwoju infekcji bakteryjnych w jelitach, które dodatkowo pogłębiają jej objawy.

Objawy rozwolnienia są niezwykle dokuczliwe, a ich efektem jest ogólne, częstokroć bardzo duże osłabienie całego organizmu człowieka. Najczęściej obejmują one:

• Luźny stolec – Kluczowy symptom biegunki to wodniste wypróżnienia, które pojawiają się więcej niż trzy razy dziennie. Zawartość stolca jest wówczas zmieniona, a niekiedy pojawiają się w nim również ślady krwi, a to zwykle wskazuje na poważniejsze zakażenie bakteryjne lub te wywołane wirusami.
• Ból brzucha – Wiele osób cierpiących na biegunkę doświadcza silnych bólów brzucha, które mają charakter skurczowy. Uczucie to towarzyszy nagłemu parciu na kał.
• Nudności i wymioty – Niejednokrotnie biegunce towarzyszą nudności oraz wymioty, zwłaszcza jeśli przyczyną biegunki jest zatrucie pokarmowe lub zakażenie wirusowe.
• Gorączka – W przypadku infekcji bakteryjnych lub wirusowych, takich jak rotawirusy czy Salmonella, może wystąpić gorączka, która dodatkowo pogarsza ogólne samopoczucie.
• Odwodnienie – Jednym z najgroźniejszych objawów biegunki jest odwodnienie, które występuje szczególnie przy długotrwałej jej obecności. Symptomy odwodnienia to suchość w ustach, osłabienie, zawroty głowy, a także ciemny, skoncentrowany mocz.

Zrozumienie przyczyn i objawów biegunki pozwala na szybsze podjęcie działań mających na celu leczenie, takich jak stosowanie środków przeciwbiegunkowych czy domowych sposobów, np. picie elektrolitów. Ważne jest, aby w przypadku długotrwałych dolegliwości lub pojawienia się krwi w stolcu natychmiast skonsultować się z lekarzem, który pomoże rozpoznać przyczynę, a następnie zaleci odpowiednią kurację.

Mechanizmy oraz rodzaje biegunki

Biegunka to skutek zaburzeń pracy układu pokarmowego, który może mieć różne mechanizmy powstawania i objawiać się w odmiennych postaciach. Wyróżniamy kilka rodzajów biegunki, które różnią się przyczyną, czasem trwania oraz nasileniem objawów.

Mechanizmy biegunki:

• Biegunka wydzielnicza – Występuje, gdy jelita produkują nadmierną ilość płynów, prowadząc do niezwartego stolca. Niejednokrotnie jest to efekt działania patogenów bakteryjnych. Biegunka ta prowadzi na ogół do gwałtownego odwodnienia, dlatego ważne jest szybkie uzupełnianie elektrolitów.
• Biegunka osmotyczna – Mechanizm tej biegunki opiera się na zwiększonym napływie wody do jelit na skutek nagromadzenia niestrawionych substancji. Do popularnych przyczyn biegunki osmotycznej należy nietolerancja laktozy lub spożycie słodzików, takich jak sorbitol. W wyniku tego procesu stolec staje się bardziej rzadki, a objawem towarzyszącym jest ból brzucha.
• Biegunka zapalna – Powstaje na skutek stanów zapalnych w ścianie jelit, wywołując uszkodzenia błony śluzowej i przyczynia się do wydzielania śluzu oraz krwi do kału. Taki mechanizm rozwija się w przebiegu chorób zapalnych jelit, jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Objawy to intensywne, bolesne parcie na stolec, wodniste wypróżnienia lub biegunka z krwią.
• Biegunka motoryczna – Zaburzenie to jest wynikiem przyspieszonej pracy jelit, przez co pokarm nie jest prawidłowo wchłaniany. zazwyczaj ten typ biegunki pojawia się u osób z zespołem jelita drażliwego, w wyniku stresu bądź po spożyciu pokarmów pobudzających perystaltykę jelit, takich jak kawa. Objawami są zbyt obfite wypróżnienia, występujące niekiedy na przemian z zaparciami.

Ze względu na czas trwania objawów biegunkę dzielimy na następujące rodzaje:

• Biegunka ostra – Charakteryzuje się nagłym początkiem i mija zazwyczaj po kilku dniach. Ostra biegunka częstokroć oznacza infekcję wirusową, bakteryjną lub zatrucie pokarmowe. Objawy to niespójny, rozwodniony stolec, ciągłe dolegliwości bólowe brzucha, nudności bądź wymioty i gorączka. Przy ostrej biegunce istnieje ryzyko odwodnienia, dlatego ważne jest uzupełnianie płynów, a także elektrolitów.
• Biegunka przewlekła – To długotrwała forma biegunki, która może utrzymywać się powyżej czterech tygodni. Biegunka ta często jest skutkiem chorób przewlekłych, takich jak zespół jelita drażliwego, choroba Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego. W tej odsłonie biegunki objawy są mniej intensywne niż w biegunce ostrej, ale mogą obejmować nawracające luźne wypróżnienia, dyskomfort brzucha oraz odczuwalne osłabienie.
• Biegunka w ciąży – Biegunka u kobiet ciężarnych wynika na ogół ze zmian hormonalnych, wrażliwości na pokarmy lub przyjmowania witamin. Choć zwykle jest samoistna i ustępuje po kilku dniach, biegunka w ciąży wymaga ostrożności, aby zapobiec odwodnieniu. W łagodzeniu jej objawów pomaga regularne jedzenie i picie, uwzględniając oczywiście dietę lekkostrawną.

Rozpoznanie mechanizmu oraz rodzaju biegunki pozwala na skuteczniejsze leczenie tego stanu i dostosowanie właściwych sposobów działania. W przypadku biegunki utrzymującej się zbyt długo bądź, gdy pojawiają się niepokojące objawy, takie jak krew w stolcu lub długotrwałe odwodnienie, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Domowe sposoby na biegunkę u osób dorosłych

W przypadku wystąpienia biegunki o łagodnym przebiegu często można zastosować sprawdzone domowe metody, które pomagają zahamować objawy i skrócić czas trwania dolegliwości. Oto najczęściej zalecane sposoby:

• Nawadnianie i elektrolity – Regularne picie wody jest kluczowe podczas biegunki, aby zapobiec odwodnieniu. Warto również rozważyć napoje izotoniczne lub zrobienie domowych roztworów z solą i cukrem, które uzupełniają utracone składniki odżywcze. Dobrym rozwiązaniem są także dostępne w naszej aptece internetowej elektrolity, szybko uzupełniające wszelkie niedobory.
• Lekka dieta – W trakcie biegunki najlepiej unikać ciężkostrawnych produktów. Zaleca się spożywanie lekkostrawnych potraw, takich jak ryż, banany, gotowane marchewki oraz sucharki. Te produkty są łatwe do strawienia, pomagają zatrzymać biegunkę, a dodatkowo dostarczają słabemu organizmowi niezbędnej energii.
• Zioła i napary – Pomocne mogą być również niektóre herbaty ziołowe, takie jak rumianek, mięta czy imbir, które wspierają układ pokarmowy i łagodzą podrażnienia jelit. Napar z mięty działa rozkurczowo, co może zniwelować ból brzucha, a rumianek ma działanie kojące. Z kolei imbir przeciwdziała nudnościom oraz wymiotom.
• Węgiel aktywny – Węgiel leczniczy jest jednym z popularnych, a co najważniejsze naturalnych środków na rozwolnienie, który można stosować bez recepty. Działa poprzez wiązanie toksyn i drobnoustrojów odpowiedzialnych za infekcję, pomagając w oczyszczeniu układu pokarmowego i złagodzeniu objawów biegunki.

Choć sposoby te skutecznie wspomagają leczenie biegunki, należy pamiętać, że w przypadku jej przewlekłego przebiegu lub gdy objawy są nasilone, jak krwawy stolec lub gorączka, warto skonsultować się z lekarzem. Zleci on dodatkowe badania, które być może wskażą przyczynę zaistniałych symptomów.

Leczenie rozwolnienia metodami farmakologicznymi

Farmakologiczne sposoby na rozwolnienie są zalecane w przypadku ostrego stanu, gdy domowe metody nie przynoszą efektów, a także podczas towarzyszących, silnych objawów, takich jak wysoka temperatura, nudności czy odwodnienie. Przed podaniem leków na biegunkę osobie chorej warto skonsultować się jednak z lekarzem, który dobierze odpowiednie preparaty, dostosowane do przyczyny oraz intensywności dolegliwości.

• Leki przeciwbiegunkowe – Do najczęściej stosowanych medykamentów należą leki, które hamują perystaltykę jelit, co zmniejsza liczbę wypróżnień. Popularne substancje, takie jak loperamid, działają poprzez spowolnienie pracy jelit, zwiększając wchłanianie wody i elektrolitów. Tego rodzaju leki nie powinny być jednak stosowane przez dłuższy czas bez konsultacji z lekarzem, szczególnie przy biegunce bakteryjnej, gdyż mogą opóźnić usunięcie patogenów.
• Probiotyki – Probiotyki to preparaty zawierające żywe bakterie korzystne dla mikroflory jelitowej, które wspierają odbudowę naturalnej równowagi w układzie pokarmowym. Mogą one skrócić czas trwania biegunki oraz zapobiegać jej nawrotom. Są zalecane szczególnie w przypadkach biegunek wywołanych infekcjami wirusowymi, jak i przy biegunce podróżnych.
• Antybiotyki – Gdy infekcja jest spowodowana bakteriami, lekarz może zalecić antybiotykoterapię. Tego typu leczenie stosuje się zwłaszcza przy cięższych stanach oraz w przypadku biegunki z krwią. Należy jednak pamiętać, że antybiotyki nie są skuteczne przy biegunkach wywołanych wirusami, a ich nadmierne zażywanie przyczynia się częstokroć do zaburzenia mikroflory jelitowej.
• Leki rozkurczowe – Biegunce często towarzyszą dolegliwości bólowe brzucha spowodowane skurczami jelit, dlatego stosuje się leki rozkurczowe, które łagodzą te objawy. Preparaty te działają rozluźniająco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, niwelując odczuwany ból i ułatwiając wydalenie kału.

Farmakologiczne leczenie biegunki wymaga odpowiedniego dopasowania preparatów, dlatego przy nasilonych objawach lub długotrwałym przebiegu warto skonsultować się z lekarzem.

Preparaty

Podsumowanie

Biegunka u dorosłych może mieć wiele przyczyn, od obecnych w organizmie patogenów wirusowych i bakteryjnych, po nietolerancje pokarmowe, a także choroby przewlekłe układu pokarmowego. W zależności od mechanizmu powstawania oraz rodzaju biegunki objawy mogą się różnić intensywnością, czasem trwania oraz towarzyszącymi dolegliwościami, jak dyskomfort w okolicach brzucha, odwodnienie czy wysoka temperatura.

W leczeniu biegunki istotną rolę odgrywają domowe metody, które niwelują objawy i uzupełniają utracone płyny. Skuteczność kuracji można zwiększyć, stosując odpowiednie preparaty farmakologiczne, w tym środki przeciwbiegunkowe, rozkurczowe, probiotyki oraz elektrolity. W poważniejszych przypadkach, np. przy biegunce wywołanej bakteriami, lekarz zaleca na ogół antybiotyki.

Warto pamiętać, że rozpoznanie źródeł biegunki pozwala na wybór odpowiednich metod leczenia oraz zapobiega nawrotom. W przypadku długo trwających objawów lub pojawienia się niepokojących symptomów, takich jak krew w stolcu, konieczna jest konsultacja z lekarzem, aby uchronić pacjenta przed komplikacjami i zapewnić właściwą opiekę zdrowotną.

Bibliografia

1. Kaczmarek, M. (2018). Choroby przewodu pokarmowego u dorosłych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
2. Nowak, M. (2020). Zakażenia pokarmowe i ich leczenie. Wydawnictwo Medyczne Via Medica.
3. Kowalski, W. (2019). Zaburzenia trawienia i leczenie biegunek. Wydawnictwo Naukowe PWN.
4. Jankowska, A. (2017). Poradnik zdrowia: Biegunka - diagnostyka i leczenie. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner.
5. Zieliński, R. (2021). Farmakoterapia w leczeniu chorób przewodu pokarmowego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.