Karmienie piersią to najlepszy sposób odżywiania niemowlęcia od 1. dnia życia. Mleko matki pozwala dostarczyć dziecku wszelkich niezbędnych składników odżywczych. Natomiast samo karmienie to czas szczególnej bliskości mamy i dziecka, co pozwala na stworzenie wyjątkowej więzi. To także niewątpliwe korzyści dla organizmu karmiącej kobiety. Nie zawsze karmienie piersią jest łatwe. Na tej trwającej kilka, a nawet kilkanaście miesięcy drodze można napotkać  niemałe problemy. Utrudniony wypływ mleka czy zbyt mała jego ilość są tymi, które przytrafiają się najczęściej. Jak można im zapobiegać i jak je zwalczyć?

Problemy z laktacją – przyczyny

Do jednych z najczęściej zgłaszanych problemów laktacyjnych, które pojawiają się na początku karmienia piersią są brak lub niewystarczająca ilość mleka, zatkanie przewodów mlecznych bądź zastój pokarmu. Ich właściwe rozwiązanie pomoże mamie przejść przez trudne początki karmienia piersią i pozwoli na długie, trwające wiele miesięcy, karmienie maluszka własnym mlekiem.

W pierwszych 48 godzinach po porodzie ilość pokarmu w kobiecych piersiach jest niewielka. Podobnie jak potrzeby żywieniowe noworodka. Jest to jednak czas kiedy warto przystawiać maluszka do piersi. Uczy się dzięki temu właściwych odruchów ssania, a dodatkowo sprzyja to stymulacji laktacji. Ilość mleka matki zwiększa się znacząco średnio w 2-3 dobie po porodzie. Zaczyna się wówczas tzw. „nawał laktacyjny”. Jeśli jednak ilość pokarmu nie zwiększa się warto poszukać przyczyny problemu i sięgnąć po metody, które pomagają w stymulacji laktacji. Jest to szczególnie ważne u mam które rodziły poprzez cięcie cesarskie. W takim przypadku początki karmienia piersią i osiągnięcia odpowiedniej ilości pokarmu dla dziecka bywają trudniejsze niż u kobiet rodzących naturalnie. Ma to związek ze zmianami hormonalnymi jakie odpowiadają za uruchomienie laktacji. Rodząc siłami natury poziom hormonów odpowiedzialnych za laktację stopniowo wzrasta. Podczas cięcia cesarskiego, które jest zabiegiem dość krótkim, nie ma na to czasu. Dlatego w takim wypadku większa ilość pokarmu może pojawić się nawet w 6. dobie po porodzie. 

Pobudzenie laktacji może być potrzebne również w okresie tzw. ”kryzysów laktacyjnych”, które przypadają mniej więcej w 6. i 9. tygodniu oraz w 3. i 9. miesiącu życia niemowlęcia. Są one zbieżne ze skokami rozwojowymi dziecka, które potrzebuje bliskości i częściej chce być przy piersi, a co za tym idzie- je więcej. W piersiach może chwilowo brakować pokarmu odpowiadającego na te zwiększone potrzeby, co sprawia, że maluch podczas karmienia jest płaczliwy i zdenerwowany. Takie kryzysowe sytuacje trwają zwykle około tygodnia. Kiedy jednak przedłużają się, warto skonsultować problem z pediatrą lub doradcą laktacyjnym. 

Zmiany w ilości mleka w całym okresie karmienia piersią nie są niczym dziwnym. Czujność należy zachować, kiedy maluch przy piersi staje się niespokojny i płaczliwy oraz gdy jego masa ciała nie przyrasta zgodnie z normami. Jakie mogą być przyczyny niedoboru pokarmu w kobiecych piersiach?

  • zaburzenia hormonalne, tj. niedobór prolaktyny (niedoczynność przysadki mózgowej, ciąża, niektóre leki) lub niedobór oksytocyny (przemęczenie, stres, lęk, niektóre leki) czy też niedoczynność tarczycy,
  • otyłość i i/lub cukrzyca,
  • niedożywienie kobiety karmiącej, zbyt mała podaż kalorii,
  • nieprawidłowości w stymulacji laktacji, np. zbyt rzadkie przystawianie 
  • zabiegi chirurgiczne w obrębie piersi,
  • niedorozwój tkanki gruczołowej piersi.

Oczywiście w wielu przypadkach, aby pobudzić laktację należy rozwiązać problem podstawowy, np. ustabilizować poziom cukru we krwi, hormonów tarczycy czy zadbać o odpowiednią ilość i jakość posiłków zwiększając dzienną podaż kalorii. Bez wątpienia w przypadku przedłużających się problemów z karmieniem warto skontaktować się ze specjalistą. Nie należy też na własną rękę rozpoczynać dokarmiania niemowlęcia mlekiem modyfikowanym, jeśli mamy na celu utrzymanie laktacji. W wielu przypadkach działając w ten sposób osiągniemy odwrotny efekt. 

Pobudzenie laktacji - herbatki, słód jęczmiennych czy laktator?

Niewątpliwie najlepszą metodą na laktację jest regularne i częste (średnio co 2 - 3 godziny) przystawianie dziecka do piersi zarówno w dzień jak i w nocy. Wdrożenie odpowiedniej techniki przystawiania, pomoc maluchowi we właściwym uchwyceniu brodawki i jego aktywne ssania to podstawowe elementy, które muszą zostać wdrożone celem stymulacji laktacji. Nie można zapominać tutaj również o cierpliwości oraz determinacji mamy.

Co na pobudzenie laktacji można jeszcze zastosować? Najpopularniejsze metody to herbatka na laktację, słód jęczmienny oraz laktator. Jak wygląda ich skuteczność i bezpieczeństwo stosowania? 

Dobre efekty przynosi pobudzenie laktacji laktatorem. Najlepiej gdy jest to urządzenie elektryczne pracujące w trybie dwufazowym, ponieważ wtedy w najbardziej zbliżony sposób naśladuje ruchy ssące dziecka, co bezpośrednio przekłada się na napływ mleka do piersi. Urządzenia te są jednak dość drogie i jeśli mają one zostać zastosowane jedynie okazjonalnie, wiele mam rezygnuje z ich zakupu. Istnieje też możliwość wypożyczenia laktatora i ewentualnie uzupełnienie zestawu o własne wymienne części (m.in. butelkę, smoczek, filtry). Laktator może również pomóc w okresie „nawału laktacyjnego”. Odciąganie niewielkiej ilości pokarmu daje ulgę nabrzmiałym i przepełnionym piersiom, a równocześnie może chronić przed zastojem pokarmu i rozwojem stanu zapalnego. 

Herbatki laktacyjne, tak popularne kiedyś, są coraz rzadziej wybierane przez młode mamy. Nic dziwnego, ponieważ wieloskładnikowe herbatki na laktację nie mają udowodnionego działania prolaktogennego i ciężko jest jednoznacznie stwierdzić czy i w jakim stopniu poprawiają laktację. Co więcej wiele roślin zielarskich spożywanych w nadmiarze w ciąży i podczas laktacji może wywołać różnego rodzaju skutki uboczne. Co można zaleźć w tego typu produktach? Są to zioła, którym przypisuje się pewne właściwości mlekopędne, tj. kozieradka, niepokalanek mnisi, drapacz lekarski (bernardynek), koper włoski, szparag lekarski, jednak nadal brakuje badań klinicznych potwierdzających ich skuteczność i bezpieczeństwo. W składzie pojawiają się również zioła o innej aktywności, np. melisa o działaniu uspokajającym czy biedrzeniec anyż i kminek zwyczajny o właściwościach wiatropędnych oraz pobudzających trawienie. Składniki herbatek laktacyjnych przechodzą do mleka matki, więc należy pamiętać, że nie są one obojętne dla organizmu dziecka i zachować umiar oraz rozwagę podczas ich stosowania.

Coraz bardziej doceniany  w ostatnim czasie jest natomiast słód jęczmienny na laktację. Eksperci są zgodni, że stosowanie produktu na bazie słodu jęczmiennego stanowi przykład dobrej praktyki postępowania dietetycznego wspierającego laktację. Aktywną grupą substancji odpowiedzialną za zwiększenie wytwarzania prolaktyny i pobudzenie laktacji są polisacharydy (przede wszystkim beta-glukan) zawarte w słodzie jęczmiennym. Produkt ten kojarzy się głównie z produkcją piwa, jednak  słód jęczmienny browarniczy zawiera bardzo niewiele ilości beta-glukanu lub nie zawiera go wcale. Dlaczego? Beta-glukan jest niepożądanym związkiem w procesie wytwarzania piwa. Stąd też szukając wsparcia w laktacji należy wybierać produkty skomponowane na bazie słodu nie browarniczego. Co ważne w odróżnieniu od innych związków pochodzenia roślinnego nie opisano skutków ubocznych spożywania słodu. Jest to produkt bezpieczny dla maluszka, a przeciwwskazany jedynie w przypadku mam chorujących na celiakię. 

 

 

Zastój pokarmu – objawy

Zastój pokarmu w piersiach to problem pojawiający się w pierwszych tygodniach karmienia piersią, chociaż może rozwinąć się również później. Jest on konsekwencją niedostatecznego opróżniania piesi np. w czasie „nawału mlecznego” i z reguły obejmuje obie piersi jednocześnie. Jeśli pokarmu jest zbyt dużo i pierś nie zostanie  wystarczająco opróżniona to zalegające mleko „blokuje” kanaliki. Sytuacja dodatkowo komplikuje się gdy w związku z brakiem drożności dochodzi do namnażania się baterii. Brak odpowiedniego opróżnienia piersi może wynikać również z niewłaściwej techniki przystawiania dziecka, ograniczenia częstości karmień lub skracania czasu trwania karmienia. Łagodniejszą postacią zastoju jest zatkanie przewodu mlecznego w obrębie jednego płata gruczołu piersiowego, którego przyczyną, oprócz wymienionych powyżej, może być stosowanie zbyt ciasnego biustonosza, a także stres czy przemęczenie matki.

Zastój pokarmu wiąże się z utrudnionym karmieniem malucha. Mimo uczucia przepełnionych piersi mleko nie chce z nich wypływać. Problem warto skonsultować z lekarzem lub doradcą laktacyjnym, szczególnie gdy oprócz trudności z karmieniem pojawia się dyskomfort. 

Zastój pokarmu - zapobieganie

W sytuacji zastoju ważne jest prawidłowe przystawianie dziecka do piersi i jej regularne opróżnianie. W przypadku występowania dyskomfortu między karmieniami pomocne może okazać się stosowanie laktatora i odciąganie niewielkiej ilości pokarmu do momentu odczucia ulgi. Przed karmieniem można delikatnie rozgrzać pierś, aby ułatwić wypływ z niej pokarmu. Kojąco na dolegliwości bólowe działają zimne okłady. Lepiej stosować je jednak na ok. 20 min. po zakończeniu karmienia dziecka, ponieważ niska temperatura obkurcza kanaliki, co zdecydowanie utrudni maluchowi pozyskiwanie pokarmu z matczynej piersi.

Jeśli mimo zastosowanych technik uczucie dyskomfortu nadal narasta wymagana jest wówczas konsultacja lekarska i wdrożenie odpowiedniego leczenia. Zwykle w takich sytuacjach stosuje się leki przeciwbólowe i przeciwzapalne dopuszczone do stosowania w okresie laktacji oraz antybiotykoterapia. 

Poza tym w diecie mamy warto uzupełniać składniki, które korzystnie wpływają na przepływ pokarmu w kanalikach mlecznych, co stanowi cenne wzbogacenie porady laktacyjnej. Mowa tutaj m.in. o:

  • Lecytynie rzepakowej (odolejonej), która zmniejsza lepkość mleka i ułatwia jego wypływ z przewodów mlecznych. Lecytyna zalecana przez Polskie Towarzystwo Położnych kobietom, u których może dochodzić do zatkania przewodów mlecznych.
  • Bromelainie  - wykazuje właściwości ograniczające wzrost bakterii, także tych, które mogą namnażać się w zatkanym przewodzie mlecznym.
  • Szczepach probiotycznych np. Lactobacillus salivarius SGL03 oraz PS2 – wykazano, że bakterie te przenikają do gruczołów mlekowych i wpływają na utrzymanie prawidłowej mikrobioty przewodów mlecznych.

Mleko matki to najlepszy pokarm jaki dziecko może dostać w pierwszych miesiącach życia. Warto oczywiście pamiętać, aby dieta mamy w tym czasie była odpowiednio zbilansowana i zróżnicowana. Można sięgać również po suplementy diety dla mam karmiących. Samo karmienie piersią to czas bliskości mamy i maleństwa, a także jego rozwoju emocjonalnego. Nie mniej jednak podczas laktacji mama napotyka na problemy. Nie jest to niczym dziwnym. Zawsze warto jednak jak najszybciej szukać pomocy u specjalistów i nie rezygnować zbyt szybko z karmienia piersią.

Bibliografia:

  1. Borszewska-Kornacka M.K. i inni; Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń żywieniowych dla kobiet w okresie laktacji; Standardy Medyczne/Pediatria 2013; 10: 265-279.
  2. Suchocka K.; Najczęstsze problemy laktacyjne kobiety karmiącej piersią; Lekarz POZ 2022; 2: 137-146.
  3. Mirzyńska L.; Pierwsza pomoc w nauce macierzyństwa; ISBN: 978-83-7482-933-5.
  4. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Położnych: http://www.ptpol.pl/media/dopobrania/ZG_PTPol_rekomendacje_standard_porady_laktacyjnej_poloznej.pdf
  5. Lauwers, J., Swisher, A. Counseling the nursing mother: A lactation consultant’s guide. (5th ed.) Sudbury (MA): Jones & Bartlett. (2011)
  6. Watters, C. M., Burton, T., Kirui, D. K. & Millenbaugh, N. J. Enzymatic degradation of in vitro Staphylococcus aureus biofilms supplemented with human plasma. Infect. Drug Resist. 9, 71–78 (2016)
  7. Kang, M. S. et al. Antimicrobial activity of Lactobacillus salivarius and Lactobacillus fermentum against Staphylococcus aureus. Pathog. Dis. 75, 1–10 (2017).
  8. Allan Walker, W. & Shuba Iyengar, R. Breast milk, microbiota, and intestinal immune homeostasis. Pediatr. Res. 77, (2015).
  9. Fernández, L. et al. Prevention of Infectious Mastitis by Oral Administration of Lactobacillus salivarius PS2 during Late Pregnancy. Clin. Infect. Dis. 62, 568–573 (2016).
  10. Karmienie piersią w teorii i praktyce. Podręcznik dla doradców i konsultantów laktacyjnych oraz położnych, pielęgniarek i lekarzy. Magdalena Nehring-Gugulska, Agnieszka Pietkiewicz, Monika Żukowska-Rubik, wyd. Medycyna Praktyczna, 2017.