Testy diagnostyczne na obecność wirusa HIV

Zakażenie ludzkim wirusem nabytego niedoboru odporności (ang. human immunodeficiency virus – HIV) to choroba prowadząca do nieodwracalnego upośledzenia odporności organizmu. Szacuje się, że na świecie wirusem HIV może być zarażonych nawet 37 milionów ludzi. Nieleczone zakażenie prowadzi do rozwoju choroby – AIDS, określanej jako zespół nabytego niedoboru odporności (ang. acquired immunodeficiency syndrome).
 

Wirus HIV
 

Wirus HIV to  ludzki wirus nabytego niedoboru odporności. Należy do rodziny retrowirusów. Atakuje komórki układu odpornościowego – białe krwinki (limfocyty T, monocyty, makrofagi) zlokalizowane we krwi, szpiku kostnym, przewodzie pokarmowym i ośrodkowym układzie nerwowym. Wyróżnia się następujące rodzaje ludzkiego wirusa nabytego niedoboru odporności – HIV-1 oraz HIV-2. Zakażenia HIV-1 należą do najczęstszych. Przeważają w krajach Europy, Ameryki i Azji, występują też w Afryce. HIV-2  występuje głównie endemicznie w Afryce. Zakażenie HIV jest przenoszone przez krew, w wyniku kontaktów seksualnych oraz wertykalnie z matki na dziecko, w trakcie ciąży lub porodu oraz podczas karmienia piersią. Początkowo przebieg zakażenia jest często bezobjawowy, co utrudnia wczesne rozpoznanie choroby. Po zakażeniu zazwyczaj występują fazy :

•    ostra choroba retrowirusowa;
•    stadium bezobjawowe;
•    przetrwała uogólniona limfadenopatia;
•    stadium objawowe;
•    pełnoobjawowy AIDS.
 

Objawy pierwszej fazy zakażenia HIV to m.in.:
•    gorączka;
•    uogólnione pogorszenie samopoczucia;
•    bóle mięśni i stawów;
•    wysypka;
•    ból głowy;
•    ból gardła;
•    katar;
•    nudności;
•    wymioty;
•    biegunka.

U osób z pełnoobjawowym AIDS obserwuje się rozwój tzw. chorób wskaźnikowych, które rzadko występują u osób nie zakażonych wirusem HIV. Są to między innymi:
•    encefalopatia związana z zakażeniem HIV;
•    mięsak Kaposiego;
•    zapalenie płuc wywołane przez Pneumocystis jiroveci;
•    nawracająca bakteriemia (zakażenie krwi) wywołana przez pałeczki Salmonella.
 

Diagnostyka zakażeń wirusem HIV
 

Wczesna diagnostyka ma kluczowe znaczenie w przypadku podejrzenia zakażenia wirusem HIV. Szybkie rozpoznanie w początkowym etapie rozwoju choroby pozwala na wdrożenie odpowiedniego leczenia i tym samym poprawia rokowania, jakość życia oraz zmniejsza ryzyko zgonu. Nieleczone zakażenie HIV prowadzi do zgonu u 90% zakażonych w ciągu 8–10 lat. Wczesne postawienie diagnozy umożliwia również zmniejszenie ryzyka zarażenia wirusem innych osób. W jaki sposób można rozpoznać zakażenie wirusem HIV? Co należy zrobić w przypadku podejrzenia? 
 

W przypadku podejrzenia infekcji wirusem HIV należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem rodzinnym, który zleci wykonanie odpowiedniego badania. Badanie wykonuje się z krwi żylnej. Dostępne testy diagnostyczne, pozwalają wykryć zakażenie wirusem HIV w krótkim czasie, z dużą dokładnością. Zasada działania polega na oznaczeniu we krwi dwóch markerów – wirusowego białka 24 (p24) oraz przeciwciała skierowanego przeciwko antygenom otoczki wirusa HIV.
 

Białko p24 wchodzi w skład otoczki wirusa HIV. Jest to marker, który bardzo szybko pojawia się we krwi osoby zakażonej. Stąd wykorzystuje się go we wczesnej diagnostyce infekcji. Oznaczane w teście przeciwciała są produkowane przez komórki układu odpornościowego osoby zakażonej. Pojawiają się we krwi później niż białko p24. Okres od momentu ekspozycji na patogen i zakażenia, do pojawienia się przeciwciał nazywany jest oknem serologicznym i dla zakażenia wirusem HIV wynosi 4-12 tygodni. Ma to duże znaczenie dla prawidłowej diagnostyki infekcji wirusem HIV. Rozpoznanie jest możliwe po upływie 2 tygodni od ekspozycji na wirusa. 
 

Wynik ujemny badania na HIV oznacza, że we krwi pacjenta nie wykryto  przeciwciał specyficznych w stosunku do tego wirusa, ani białka p24 Jeżeli badanie zostało przeprowadzone po upływie okna serologicznego dla  wirusa, to z dużym prawdopodobieństwem wynik ten wyklucza zakażenie HIV. 
 

Wynik pozytywny badania na obecność wirusa HIV musi zostać potwierdzony dodatkowym testem, który opiera się na metodzie Western Blot. Testy te charakteryzuje wysoka precyzja i duża dokładność. W przypadku otrzymania pozytywnego wyniku testu potwierdzającego rozpoznawane jest zakażenie HIV. Pacjent wówczas powinien jak najszybciej zgłosić się do specjalistycznej poradni w celu wdrożenia odpowiedniego leczenia antyretrowirusowego. Osoba zakażona jest zobligowana do poinformowania o rozpoznaniu wszystkich partnerów seksualnych. W przypadku dodatniego testu przesiewowego, należy go powtórzyć, aby np. wyeliminować ewentualny błąd laboratoryjny.  Dwukrotnie dodatni wynik testu przesiewowego należy zawsze potwierdzić testem Western-blot o dużej swoistości względem wirusa lub HIV RNA. 
 

W Polsce badania w kierunku HIV są wykonywane nieodpłatnie:

•    imiennie z finansowania NFZ na podstawie skierowania lekarskiego;
•    anonimowo u osoby zainteresowanej zgłaszającej się do jednego z sieci Punktów Konsultacyjno-Diagnostycznych (PKD) finansowanego przez Ministerstwo Zdrowia i Krajowe Centrum do spraw AIDS;
•    u każdej osoby, która zamierza być krwiodawcą.
 

W punkcie konsultacyjno–diagnostycznym (PKD), testy w kierunku HIV wykonywane są anonimowo, bezpłatnie i bez skierowania. W PKD można skorzystać z rozmowy ze specjalistą, który informuje o przebiegu testu, interpretacji wyniku, szacuje ryzyko zakażenia. Doradca weryfikuje konieczność wykonania badania w kierunku HIV. Pomaga również poprawnie zrozumieć znaczenie otrzymanego wyniku testu.
 

W aptekach są również dostępne domowe testy in vitro na obecność wirusa HIV do samodzielnego zastosowania, najczęściej w płynie dziąsłowym lub z próbki krwi, którą należy pobrać przed wykonaniem testu, z opuszka palca.
 

W przypadku rozpoznania zakażenia HIV pacjent otrzymuje leczenia tzw. kombinowaną terapię antyretrowirusową. Polega ona na stosowaniu kombinacji kilku leków o działaniu hamującym replikację HIV.
 

Profilaktyka zakażenia wirusem HIV
 

Profilaktyka zakażenia wirusem HIV jest szczególnie istotna. Wśród możliwych działań wymienia się głównie:
•    stosowanie prezerwatyw;
•    unikanie ryzykownych kontaktów seksualnych;
•    ograniczenie liczby partnerów seksualnych;
•    wykonanie badania w kierunku HIV i innych zakażeń przenoszonych drogą płciową przed podjęciem współżycia seksualnego;
•    używanie jednorazowych igieł, strzykawek;
•    profilaktyka poekspozycyjna (po narażeniu na materiał zakaźny, np. krew osoby zakażonej);
•    wykonywanie badania w kierunku zakażenia HIV i innych chorób przenoszonych drogą płciową co 3 miesiące u osób o dużym ryzyku zakażenia;
•    profilaktyka tzw. transmisji wertykalnej (matka–dziecko): w Polsce zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia zaleca się wykonanie badania przesiewowego w kierunku HIV pod koniec I trymestru ciąży oraz w III trymestrze. Badania te mają na celu jak najwcześniejsze wykrycie zakażenia HIV i wdrożenie leczenia u ciężarnej, tak aby w 34.–36. tygodniu ciąży RNA HIV był niewykrywalny. W takiej sytuacji ryzyko transmisji HIV z kobiety na płód jest minimalne.