Przyczyny zaburzenia miesiączkowania

Miesiączka, inaczej menstruacja lub okres to pojęcie, które obejmuje cykliczne zmiany zachodzące w organizmie kobiety pod wpływem zmian hormonalnych. Cykl menstruacyjny zazwyczaj występuję co 24-35 dni. Zanik miesiączki może być spowodowany różnymi czynnikami, również chorobotwórczymi. Dlatego tak ważne jest regularne badanie u lekarza ginekologa, wykonywanie cytologii i innych badań. Szacuje się, że zaburzenia miesiączkowania mogą występować nawet u co piątej kobiety w wieku rozrodczym. Jednym z możliwych powodów braku okresu jest ciąża. Zaburzenia miesiączkowania mogą być również objawem poważnych schorzeń. Jakie choroby powodują brak miesiączki? Ile maksymalnie może spóźniać się okres? Co wpływa na opóźnienie okresu?

Cykl menstruacyjny

Cykl menstruacyjny to regularny proces, który zachodzi w ciele kobiety w wieku rozrodczym, pod wpływem zmian hormonalnych. Składa się z kilku faz, które występują w określonym czasie. Cykl menstruacyjny zazwyczaj trwa od 24 do 35 dni, licząc od pierwszego dnia wystąpienia krwawienia.

Fazy cyklu menstruacyjnego:

• faza menstruacyjna – początek cyklu, objawiający się krwawieniem, które zazwyczaj trwa od 3 do 7 dni. W czasie fazy menstruacyjnej dochodzi do złuszczania błony śluzowej macicy. W trakcie pierwszej fazy dochodzi do utraty około 35-80 ml krwi;
• faza folikularna – w tej fazie dochodzi w organizmie do produkcji hormonu folikulotropowego (FSH), który pobudza jajniki do rozpoczęcia wzrostu pęcherzyków jajnikowych. Jeden z tych pęcherzyków zawiera dojrzewającą komórkę jajową. W międzyczasie poziomy estrogenów zaczynają wzrastać, przygotowując błonę śluzową macicy do potencjalnego przyjęcia zapłodnionego jaja;
• owulacja – pod wpływem wzrostu stężenia hormonu LH (luteinizującego), pęcherzyk jajnikowy pęka i uwalnia komórkę jajową. Rozpoczyna się owulacja – zazwyczaj około 14. dnia cyklu (licząc od pierwszego dnia ostatniej miesiączki) dla kobiet o regularnym 28-dniowym cyklu;
• faza lutealna ­– po uwolnieniu komórki jajowej, pęknięty pęcherzyk przekształca się w ciałko żółte, które produkuje progesteron. Ten hormon przygotowuje błonę śluzową macicy do ewentualnej implantacji zapłodnionego jaja. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, poziom progesteronu spada, a błona śluzowa zaczyna się złuszczać, przygotowując się do rozpoczęcia kolejnego cyklu menstruacyjnego.

Ile maksymalnie może spóźniać się okres? W przypadku wystąpienia zaburzeń miesiączkowania wiele zależy od przyczyny problemu. W warunkach fizjologicznych przyjmuje się, że różnica pomiędzy kolejnymi cyklami menstruacyjnymi nie powinna wynosić 3-5 dni.

Objawy zaburzenia miesiączkowania

Zaburzenia miesiączkowania mogą objawiać się zanikiem okresu, a także zmianą regularności cykli, nadmiernie obfitymi lub skąpymi krwawieniami. Dodatkowo, zaburzeniom mogą również towarzyszyć dolegliwości bólowe, w szczególności bóle podbrzusza. W konsekwencji może dojść do rozwoju niedokrwistości, przy której obserwuje się również osłabienie, zmęczenie. Dotyczy to głównie cykli o zwiększonej długości i obfitości. W przypadku wystąpienia niepokojących objawów należy skonsultować się z lekarzem ginekologiem. Wstępna diagnoza obejmuje prawidłowo przeprowadzony wywiad lekarski oraz badanie ginekologiczne z uwzględnieniem badania USG. W ramach dalszej diagnostyki lekarz może zlecić dodatkowe badania laboratoryjne.

Leczenie zaburzeń miesiączkowania zależy od przyczyny. Wśród możliwych metod wymienia się leczenie chirurgiczne czy też stosowanie terapii hormonalnej. W pewnych przypadkach może okazać się niezbędna pomoc psychologa, dietetyka lub lekarza psychiatry.

Przyczyny braku okresu

Wśród częstych przyczyn braku okresu wymienia się:

• ciążę;
• stres;
• choroby tarczycy (niedoczynność i nadczynność tarczycy);
• menopauzę;
• zaburzenia hormonalne (np. hiperprolaktynemia, zespół policystycznych jajników);
• cukrzycę;
• nieprawidłową dietę i styl życia;
• zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia);
• stosowanie środków antykoncepcyjnych;
• guzy jajników;
• guzy nadnerczy;
• guzy przysadki mózgowej.

Należy podkreślić, że u nastolatek cykl menstruacyjny może być nieregularny przez pierwsze lata po rozpoczęciu miesiączkowania. Z kolei, w okresie przed menopauzą miesiączka może również stać się nieregularna.

Ciąża

Brak okresu u kobiety w wieku rozrodczym może wskazywać na ciążę. W jaki sposób potwierdzić lub wykluczyć ciążę? W pierwszej kolejności należy udać do lekarza ginekologa, który w oparciu o badanie USG oraz odpowiednie badania laboratoryjne może potwierdzić ciążę lub ją wykluczyć. Można również sięgnąć po płytkowe i/lub strumieniowe testy ciążowe dostępne w aptekach. Testy te charakteryzują się wysoką czułością i pozwalają na wykrycie ciąży na wczesnym etapie, nawet 7-10 dni od zapłodnienia. Wynik testu ciążowego opiera się o stężenie hormonu HCG w moczu. W przypadku uzyskania pozytywnego wyniku testu, należy potwierdzić go na wizycie u lekarza ginekologa. Dostępne są również testy ciążowe z krwi. Brak comiesięcznego krwawienia może również dotyczyć kobiet w okresie laktacji, za co odpowiedzialny jest zwiększony poziom prolaktyny. Brak okresu i brak ciąży zwykle wskazują na zaburzenia cyklu miesiączkowania.

Stres

Stres jest czynnikiem, który w dzisiejszych czasach odpowiada za wiele zaburzeń. Wśród nich wymienia się zaburzenia miesiączkowania, zwłaszcza zanik cyklu menstruacyjnego. Przewlekły stres powoduje zmianę równowagi hormonalnej, prowadząc do nadprodukcji kortyzolu, tzw. hormonu stresu. Wysoki poziom kortyzolu, hamuje owulację i zaburza prawidłową długość cyklu. Odpowiada również za nieregularność okresu.

Przedwczesna menopauza

Menopauza, inaczej klimakterium to wyczerpanie funkcji rozrodczych kobiety. Zwykle występuje pomiędzy 45 a 55 rokiem życia. W pewnych przypadkach może pojawić się przedwcześnie, przed ukończeniem 40 roku życia. Szacuje się, że problem może dotyczyć 1 na 100 kobiet. Wśród możliwych przyczyn wymienia się choroby nowotworowe, przebytą chemioterapię/radioterapię, choroby tarczycy, cukrzycę, choroby o podłożu genetycznym.

Brak miesiączki a choroby tarczycy

Innymi przyczynami zaburzeń miesiączkowania są choroby tarczycy – niedoczynność lub nadczynność, również o podłożu autoimmunologicznym. Zaburzenia prawidłowej pracy tarczycy mogą spowodować nieregularność cykli menstruacyjnych lub ich zanik. Stwarza to również trudność w zajściu w ciążę oraz we właściwym rozwoju płodu. Stąd też bardzo ważne jest zbadanie poziomu TSH, hormonów tarczycy oraz przeciwciał anty-TPO w okresie planowania ciąży.

Styl życia i nawyki żywieniowe

Prawidłowy styl życia to jeden z filarów naszego zdrowia. W szczególności istotną rolę odgrywa sposób żywienia. Zgodnie z obowiązującymi zalecaniami nasza dieta powinna być odpowiednio zbilansowana i urozmaicona. Bogata w witaminy i minerały, których w szczególności dostarczają warzywa i owoce, a także zdrowe tłuszcze, antyoksydanty i wiele innych substancji, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Nieodpowiednia dieta może doprowadzić do zaburzenia wydzielania hormonów, które z kolei mogą spowodować nieprawidłowości cyklu miesiączkowego. Badania wskazują, że zbyt mała waga, duże wahania masy ciała mogą spowodować brak okresu. Jest to związane z zaburzeniem wydzielania estrogenu, który poza jajnikami jest również produkowany w tkance tłuszczowej. Zbyt duża masa ciała może z kolei wiązać się z nadmierną produkcją hormonów. Może to spowodować zaburzenia owulacji.

Do utrzymania dobrej kondycji oraz zdrowia ważny jest również regularny wysiłek fizyczny. Należy jednak zwrócić uwagę, że zbyt intensywne i częste treningi mogą spowodować zaburzenia pracy układu rozrodczego i w efekcie, mogą również spowodować zanik cyklu miesiączkowego czy też jego nieregularność. 

Zaburzenia hormonalne

Zaburzenia hormonalne są odpowiedzialne w dużej mierze za nieprawidłowości cyklu menstruacyjnego. Wśród częstych nieprawidłowości wymienia się: zaburzenia osi podwzgórze-przysadka-jajnik, hiperprolaktynemię oraz zespół policystycznych jajników (PCOS).

Zaburzenia osi podwzgórze-przysadka-jajnik należą do stosunkowo częstych. Szacuje się, że mogą odpowiadać za nawet 30% wszystkich przypadków zaniku miesiączki u kobiet. Oś podwzgórze-przysadka to układ składający się z gruczołu dokrewnego – przysadki oraz podwzgórza, które stanowi część mózgowia. Układ ten bierze udział w regulowaniu prawidłowych funkcji jajników, tarczycy.

Zbyt wysoki poziom prolaktyny w surowicy krwi nazywamy hiperprolaktynemią. Wzrost stężenia hormonu może być spowodowany przez takie czynniki jak wspomniany stres, nadmierny wysiłek fizyczny, brak dostatecznej ilości snu. Stan ten może być również powodowany przez różne choroby, w szczególności gruczolaki przysadki, guzy uciskające szypułę przysadki, niewydolność nerek, marskość wątroby. Hiperprolaktynemia diagnozowana jest również u pacjentek z niedoczynnością tarczycy.

Zespół policystycznych jajników (PCOS), jest najczęściej występującym zaburzeniem hormonalnym u kobiet w wieku rozrodczym. Szacuje się, że z PCOS może się zmagać nawet 12% kobiet. Zaburzenie jest związane z nadmiernym wytwarzaniem hormonów o działaniu maskulinizującym – androgenów Czym objawia się PCOS? Jednym z charakterystycznych symptomów jest zaburzenia cykli menstruacyjnych. Obserwuje się ich nieregularność, a także zanik okresu. Trądzik, nadmierne owłosienie, łysienie o podłożu androgenowym to kolejne objawy. Zespół PCOS jest również związany z powiększeniem jajników i zwiększoną ilością pęcherzyków prenatalnych.

Do zaniku miesiączki prowadzi także przewlekłe zażywanie hormonalnych leków antykoncepcyjnych, w tym doustnych tabletek antykoncepcyjnych oraz zastrzyków z octanu medroksyprogesteronu. Również leki, które wpływają na stężenie prolaktyny we krwi mogą powodować zaburzenia cykli menstruacyjnych, w tym zanik okresu. Do takich leków należą niektóre leki przeciwdepresyjne, leki na nadciśnienie, leki przeciwalergiczne. Zanik miesiączki może spowodować chemioterapią i radioterapia stosowane w ramach terapii onkologicznej.

Jakie skutki może przynieść zaburzenie miesiączkowania, w szczególności zanik okresu? Przede wszystkim, gdy problem dotyczy kobiet w wieku rozrodczym, efektem może być trudność w zajściu w ciążę. W dzisiejszych czasach wiele kobiet zmaga się z problemem niepłodności. Na szczęście stale i dynamicznie rozwijająca się medycyna dostarcza nowych i skutecznych metod leczenia. W przypadku zaniku okresu wymagana jest konsultacja z ginekologiem i poddanie się analizie dolegliwości, co pozwoli na postawienie właściwej diagnozy i dobór leczenia. W przypadku, gdy zanik okresu wynika ze zbyt małej produkcji hormonów płciowych – estrogenów, obserwuje się osłabienie kości i podatność na złamania. Niski poziom estrogenu może również spowodować pojawienie się obniżonego nastroju, stanów depresyjnych.