Zatrucie pokarmowe to zespół dolegliwości ze strony układu pokarmowego, które występują w odpowiedzi organizmu na określone drobnoustroje lub toksyny. Zatrucie pokarmowe objawia się nieprzyjemnymi objawami, takimi jak wymioty czy też biegunka. U chorych może również występować gorączka. W poniższym artykule przedstawimy częste przyczyny zatrucia pokarmowego, rodzaje, jego objawy oraz dostępne sposoby leczenia.

Zatrucie pokarmowe – co to takiego? Przyczyny zatrucia pokarmowego

Zatrucie pokarmowe to ostre dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Jak już wspomniano jest ono wynikiem oddziaływania na organizm czynników chorobotwórczych, w szczególności bakterii, wirusów, a także toksyn produkowanych przez bakterie. Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego mogą również wywołać pasożyty. Do zatrucia pokarmowego dochodzi w krótkim czasie od zakażenia, od kilku godzin do kilku dni. Przebieg zatrucia ma zwykle charakter gwałtowny. Jest to forma obrony organizmu przed drobnoustrojami czy też skażoną żywnością, którą stara się szybko usunąć. Źródłem zakażenia może być bezpośredni kontakt z osobą zakażoną lub przedmiotami, które używa, a także spożycie skażonej żywności. W szczególności do zatrucia może dojść w wyniku spożycia żywności niewłaściwie przechowywanej, po upływie terminu ważności. W rzadkich przypadkach zatrucie pokarmowe mogą wywołać toksyny chemiczne, pestycydy.

Rodzaje zatrucia pokarmowego

W zależności od charakteru czynnika wywołującego zatrucie pokarmowe, możemy wyróżnić:

  • zatrucie bakteryjne;
  • zatrucie wirusowe;
  • zatrucie grzybicze.

W przypadku zatrucia pokarmowego bakteryjnego czynnikiem wywołującym schorzenie są często bakterie z rodzaju Salmonella. W jaki sposób możemy się zarazić? Jako główne źródła zakażenia wymienia się spożycie zanieczyszczonych jaj, lodów, ciast z kremem. Wśród innych bakterii chorobotwórczych wylicza się także drobnoustroje z rodzajów Shigella, Campylobacter, Staphylococcus, Escherichia coli. Szczególnie niebezpieczne i dotkliwe dla naszego zdrowia może być zatrucie jadem kiełbasianym. Jest ono najczęściej wynikiem spożycia pokarmów zanieczyszczonych toksyną botulinową, która jest wytwarzana przez laseczki jadu kiełbasianego Clostridium botulinum. Do zatrucia może dojść po spożyciu zanieczyszczonych produktów, takich jak konserwy mięsne, rybne. Toksyna botulinowa to bardzo silna neurotoksyna, która uszkadza układ nerwowy. W początkowej fazie zatrucia obserwuje się osłabienie, zmęczenie, zawroty głowy oraz suchość w jamie ustnej. Dochodzi do zahamowania wydzielania śliny i śluzu, potu. Następnie pojawia się porażenie mięśni gałki ocznej, w wyniku którego pojawia się podwójne i nieostre widzenie, światłowstręt, opadanie powiek oraz rozszerzenie źrenic. 

Zatrucie wirusowe wywołują najczęściej rotawirusy i enterowirusy, norowirusy, wirus zapalenia wątroby typu A. Norowirusy najczęściej wywołują zatrucia u dorosłych, a rotawirusy zatrucia pokarmowe u dzieci. Zatrucia grzybicze są głównie spowodowane oddziaływaniem na przewód pokarmowy mykotoksyn produkowanych przez grzyby pleśniowe. Mykotoksyny są odporne na obróbkę termiczną oraz na fermentację. Ponadto, wykazują działanie mutagenne i rakotwórcze. Mogą mieć niekorzystny wpływ na płodność.

Objawy zatrucia pokarmowego

Zatrucia pokarmowe są częstymi dolegliwościami i zwykle mają łagodny przebieg. Objawy zatrucia pokarmowego mogą różnić się w zależności od rodzaju zakażenia oraz organizmu osoby dotkniętej zakażeniem. Najczęstsze symptomy zatrucia pokarmowego obejmują:

  • biegunkę;
  • osłabienie;
  • nudności;
  • wymioty;
  • bóle i skurcze brzucha;
  • gorączkę.

Ile trwa zatrucie pokarmowe? Czas trwania zatrucia pokarmowego zależy od czynnika wywołującego. W większości przypadków objawy zwykle ustępują w ciągu 1-3 dni. Liczba zatruć bakteryjnych jest najczęstsza latem, gdyż wysokie temperatury sprzyjają rozwojowi chorobotwórczych bakterii. Z kolei wirusowe zatrucia pokarmowe dominują zimą i jesienią. Szczególną uwagę należy zwrócić na zatrucia u kobiet w ciąży, niemowląt i małych dzieci, a także osób starszych. W tych przypadkach zatrucia pokarmowe mogą być wyjątkowo niebezpieczne dla zdrowia. Możliwe jest także zatrucie pokarmowe bez biegunki.

Jak leczyć zatrucie pokarmowe? Jakie leki na zatrucie?

Podstawą objawowego leczenia zatruć pokarmowych jest wyrównanie zaburzonej równowagi wodno-elektrolitowej. Co pić na zatrucie pokarmowe? W tym celu zaleca się spożywanie dużej ilości wody oraz przyjmowanie elektrolitów. Istotne jest również, żeby to robić w odpowiedni sposób, tzn. małymi porcjami, na przykład łyżeczką. Elektrolity zawierają w swoim składzie glukozę oraz składniki mineralne, takie jak sód, potas, chlorki. Są dostępne w aptekach w postaci proszku lub tabletek musujących. Można również kupić gotowy płyn do spożycia.

W aptekach ogólnodostępnych jest wiele produktów leczniczych wskazanych do stosowania w leczeniu zatrucia pokarmowego. Wśród nich wymienia się znany od pokoleń węgiel leczniczy (łac. carbo medicinalis). Jak działa węgiel leczniczy? Ma zdolność do adsorpcji na swojej powierzchni, dzięki czemu wiąże toksyny bakteryjne, bakterie, substancje toksyczne, ograniczając ich wchłanianie z przewodu pokarmowego. Ponadto, chroni nabłonek jelitowy przed podrażnieniem, zmniejszając tym samym nasilenie biegunki. Dawka jednorazowa wynosi 4,0g. Węgiel aktywny nie wchłania się z przewodu pokarmowego. Wydalany jest w całości z kałem. Innym lekiem stosowanym w leczeniu zatruć bakteryjnych jest nifuroksazyd.

Nifuroksazyd wykazuje działanie przeciwbakteryjne wobec większości bakterii wywołujących zatrucia pokarmowe. Mechanizm jego działania polega na hamowaniu aktywności enzymów dehydrogenaz i syntezy białek w komórkach bakteryjnych. Nifuroksazyd wykazuje działanie przeciwbakteryjne w stosunku do ziarniaków Gramdodatnich z rodzajów Staphylococcus i Streptococcus oraz drobnoustrojów Gram-ujemnych (Salmonella, Shigella, Klebsiella, Escherichia). Nie zaburza prawidłowej równowagi mikrobiologicznej przewodu pokarmowego. Po podaniu doustnym produkt jest częściowo wchłaniany (10–20%) z przewodu pokarmowego.

W przypadku wystąpienia ostrej biegunki, zwłaszcza u dzieci, można również sięgnąć po smectę, zawierającą diosmektyt. Substancja ta przywraca prawidłową przepuszczalność błony śluzowej, chroniąc także jej komórki przed czynnikami drażniącymi. Ponadto, adsorbuje na swojej powierzchni bakterie, wirusy oraz enterotoksyny, dzięki czemu możliwe jest ich szybkie usuwanie z organizmu. Diosmektyt występuje w postaci proszku do sporządzania zawiesiny doustnej i jest dostępny w aptekach bez recepty.

W przypadku, gdy zatrucie pokarmowe przebiega z ostrą biegunką warto również zastosować odpowiedni probiotyk. Wśród szczepów wspomagających leczenie, wymienia się drożdżaki Saccharomyces boulardii, które są substytutem flory jelitowej. Dodatkowo wykazują działanie przeciwzapalne i przeciwdrobnoustrojowe, a także neutralizują niektóre toksyny bakteryjne.

W zatruciach pokarmowych o podłożu bakteryjnym lekarz może zadecydować o wdrożeniu odpowiedniego antybiotyku.

W przypadku poważnych objawów, takich jak intensywne odwodnienie, wysoka gorączka, silne bóle brzucha lub obecność krwi w stolcu, konieczna jest wizyta u lekarza. W niektórych przypadkach konieczne może być przyjęcie do szpitala.


Zatrucie pokarmowe w ciąży

Zatrucie pokarmowe w ciąży może być szczególnie niebezpieczne zarówno dla kobiety jak i dla dziecka. Drobnoustroje chorobotwórcze oraz toksyny, które wytwarzają, mogą wywierać negatywny wpływ na rozwój dziecka, a nawet wykazywać działanie teratogenne, powodować poronienia. Wśród nich wymienia się mykotoksyny oraz Listeria monocytogenes. Również odwodnienie spowodowane wymiotami i biegunkami może przynieść negatywne skutki dla kobiety oraz rozwijającego się płodu. Stąd tak istotne jest zwracanie uwagi przez przyszłe mamy na to co jedzą. Nie należy spożywać produktów niepasteryzowanych, surowego mięsa oraz ryb, jaj. Warzywa i owoce powinny być starannie myte przed zjedzeniem. Przyszłe mamy powinny szczególnie zadbać o higienę.

Zatrucie pokarmowe u dzieci

Z uwagi na niedojrzały układ odpornościowy i kształtującą się odporność, zatrucia pokarmowe u dzieci mogą być szczególnie niebezpieczne. Dotyczy to zwłaszcza noworodków i niemowląt. Długotrwałe biegunki i/lub wymioty prowadzą do odwodnienia, które może doprowadzić nawet do śmierci.

Dieta w przebiegu zatrucia pokarmowego

Stosowanie odpowiedniej diety w zatruciach pokarmowych jest bardzo ważne. Odpowiednio dobrane posiłki pomagają w odzyskaniu sił oraz regeneracji osłabionego organizmu. Co jeść przy zatruciu pokarmowym? Należy wdrożyć dietę lekkostrawną, unikając przy tym potraw ciężkostrawnych – z dużą ilością błonnika, smażonych. Wśród polecanych potraw znajdują się:

  • kleik ryżowy;
  • kleik z kaszki kukurydzianej;
  • sucharki;
  • białe pieczywo;
  • gotowane ziemniaki.

Oprócz wspomnianej wody i elektrolitów, można również nawadniać się pijąc rozcieńczone napary z mięty, rumianku.

Zatrucia pokarmowe – profilaktyka

Podstawową zasadą profilaktyki zatruć pokarmowych jest przestrzeganie zasad higieny. Zapobieganie zatruciom pokarmowym to kluczowy sposób na uniknięcie tego problemu. Należy dbać o higienę podczas przygotowywania posiłków, przechowywać żywność w odpowiednich warunkach, gotować ją odpowiednio i unikać spożycia pokarmów, które wydają się być zepsute czy niewłaściwie przechowywane. Należy pamiętać o regularnym myciu rąk, zwłaszcza przed przygotowaniem posiłków. Podobnie po wyjściu z toalety. Warto również zadbać o czystość akcesoriów, których używamy do sporządzania potraw. Zaleca się używanie różnych desek do krojenia mięsa i owoców. Ponadto, warto zwracać uwagę na jakość i świeżość spożywanych produktów, zwłaszcza surowych. Nie należy spożywać żywności po upływie terminu ważności lub z oznakami zepsucia.