Zapalenie zatok to dość powszechna dolegliwość, z którą mierzył się prawdopodobnie każdy z nas. Ból głowy, zapchany nos to tylko przykładowe objawy powodujące dyskomfort. To stan chorobowy, który może dotknąć zarówno dorosłych jak i dzieci. Zapalenie zatok jest często wywoływane przez infekcje wirusowe i bakteryjne. Jakie inne czynniki mogą je powodować? Jakie są objawy stanu zapalnego zatok? Jak go leczyć?

Zatoki przynosowe – co to takiego? Rodzaje zatok przynosowych i ich funkcja

Zacznijmy od krótkiego wyjaśnienia czym są zatoki przynosowe. Otóż, są to przestrzenie wewnątrz czaszki, wypełnione powietrzem, wyściełane błoną śluzową z rzęskami, które łączą się z jamą nosową. Z uwagi na umiejscowienie wyróżnia się następujące rodzaje zatok przynosowych: czołowe, klinowe, sitowe oraz szczękowe. Są to struktury parzyste. W warunkach fizjologicznych, we wnętrzu zatok produkowana jest wydzielina, która w wyniku transportu śluzowo-rzęskowego przedostaje się do jamy nosowej. Wdychane powietrze przemieszcza się natomiast do środka zatok i je wentyluje. Jeśli zatoki działają prawidłowo, w ich wnętrzu nie znajdują się żadne bakterie.  Panują warunki jałowe. Zatoki przynosowe pełnią liczne funkcje. Wśród nich wymienia się:

  • oczyszczenie, nawilżenie i ogrzewanie wdychanego powietrza;
  • wyrównanie ciśnienia czaszkowego, tworzącego się podczas oddychania;
  • ochrona czaszki i struktur mózgowych przed urazami.

Przyczyny zapalenia zatok przynosowych

Przyczyną rozwoju stanu zapalnego zatok przynosowych mogą być infekcje wirusowe, bakteryjne, grzybicze oraz alergia (nierozpoznana lub niewłaściwie leczona). Do zakażenia dochodzi najczęściej przez błonę śluzową, która w wyniku infekcji ma upośledzoną funkcję usuwania wydzieliny z zatok. Może być to wynikiem upośledzenia pracy nabłonka rzęskowego. W konsekwencji dochodzi do zalegania śluzu, co sprzyja między innymi namnażaniu się bakterii chorobotwórczych. Wśród innych przyczyn wymienia się:

  • polipy nosa;
  • wady anatomiczne (na przykład skrzywienie przegrody nosowej);
  • suche i zanieczyszczone powietrze;
  • długoterminowe palenie papierosów (czynne i bierne);
  • infekcja zęba pochodzenia korzeniowego.

Ze względu na czas trwania stanu zapalnego wyróżniamy ostre, nawracające, podostre oraz przewlekłe zapalenie zatok przynosowych.

O ostrym zapaleniu zatok mówimy, gdy objawy utrzymują się nie dłużej niż dwanaście tygodni i ustępują całkowicie, nie pozostawiając śladów. Wyróżnia się wirusowe, powirusowe oraz bakteryjne ostre zapalenie zatok. Postać wirusowa najczęściej wynika z przeziębienia, które wywołują rynowirusy, adenowirusy, koronawirusy oraz wirus grypy. Zwykle trwa mniej niż dwa tygodnie. Z kolei powirusowe z ostre zapalenie zatok przynosowych trwa zwykle dłużej niż dziesięć dni. W tym przypadku objawy mogą nasilać się po upływie 5 dni i trwać nie dłużej niż dwanaście tygodni.

Postać bakteryjna jest wywoływana głównie przez zakażenie pneumokokami i pałeczkami Haemophilus influenzae.

W przypadku postaci przewlekłej zapalenia zatok, która trwa ponad dwanaście tygodni, objawy nie ustępują całkowicie. Dodatkowo, postaci chronicznej mogą towarzyszyć, polipy nosa, alergia. Może być również spowodowana chorobami zębów, upośledzeniem odporności czy też innymi chorobami ogólnoustrojowymi.

Objawy zapalenia zatok

Charakterystycznym objawem stanu zapalnego zatok przynosowych jest uczucie zatkanego nosa, ból głowy, który nasila się przy schylaniu czy też nacisk na zatoki. Zatkany nos powoduje trudności w prawidłowym oddychaniu i w konsekwencji oddychanie przez usta. Zwykle po upływie kilku dni pojawia się katar w postaci żółtej czy też zielonej wydzieliny z nosa. Może to skutkować rozwojem ropnego zapalenia zatok. Poza tym, może pojawić się tzw. katar tylny. W tym przypadku mamy do czynienia z wydzieliną ściekającą po tylnej ścianie gardła, co może powodować chrypę oraz kaszel. Wymienionym objawom może również towarzyszyć gorączka, czyli temperatura ciała powyżej 38,5 stopni Celsjusza. Zatkany nos powoduje również zaburzenia węchu oraz smaku, a nawet ich utratę. Ponadto, chorzy odczuwają zmęczenie, ogólne rozbicie, osłabienie. Często objawem towarzyszącym, jak już wspominano, jest także kaszel. Objawy zapalenia zatok mogą być również uwarunkowane umiejscowieniem stanu zapalnego. W przypadku zapalenia zatok sitowych dolegliwości bólowe odczuwamy zwykle w okolicy nasady nosa, zapalenia zatok czołowych – w okolicy czoła, zatok klinowych – w okolicy tyłu głowy. Z kolei zapalenie zatok szczękowych może się wiązać z bólem i/lub uczuciem rozpierania w miejscu zatoki, bólem zęba oraz górnej szczęki. Mogą również wystąpić inne objawy takie jak:

  • obrzęk powiek;
  • nieświeży zapach z ust.

Ostre zapalenie zatok przynosowych zwykle ustępuje samoistnie. Poprawa pojawia się po upływie 48 godzin. Do całkowitego wyleczenia dochodzi w ciągu siedmiu-dziesięciu dni. Jeżeli dojdzie do pogorszenia stanu zapalnego, może wówczas nastąpić nadkażenie bakteryjne. Szacuje się, że występuję u około 0,5-2% wszystkich przypadków. Bakteryjne zapalenie zatok w większości sytuacji ustępuje do czternastu dni. Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych przebiega z okresami remisji i zaostrzeń. Stan ten zwykle utrzymuje się przez wiele lat. Całkowite wyzdrowienie i ustąpienie dolegliwości zdarza się rzadko.

Zapalenie zatok przynosowych może mieć różne nasilenie. Ocenia się je w tzw. skali VAS – od 0 punktów do 10 punktów, w zależności od objawów. Z uwagi na przyjęte kryteria wyróżniamy postaci zapalenia zatok:

  • łagodne (VAS 0–3 pkt);
  • umiarkowane (VAS >3–7 pkt);
  • ciężkie (VAS >7–10 pkt).

Diagnostyka zapalenia zatok. Jak rozpoznać chorobę?

Podstawą właściwej diagnostyki zapalenia zatok przynosowych jest zebrany wywiad lekarski oraz badanie laryngologiczne. Lekarz może również dokonać badania twarzy i szyi pacjenta w celu oceny ewentualnych dolegliwości bólowych. W badaniu laryngologicznym wykonuje się rynoskopię przednią, czyli obserwację jamy nosa przy użyciu specjalnego wziernika, z użyciem lampy czołowej. Badanie to ma na celu określenie obecności wydzieliny w zatokach, a także polipów nosa. Dokonuje się także oceny stanu zapalnego błony śluzowej. W badaniu wykorzystuje się także endoskop giętki lub sztywny, pozwalający na obserwacje zatok. Rozpoznanie zapalenia zatok przynosowych często wymaga dodatkowych badań obrazowych, takich jak tomografia komputerowa (TK). Badanie to pozwala na zobrazowanie zatok, kompleksu ujściowo-przewodowego, jamy nosa oraz otaczających je tkanek. Dzięki tomografii komputerowej można określić stopień rozwoju zmian zapalnych, a także określić przyczynę choroby. Innym stosowanym badaniem jest rezonans magnetyczny. W przypadku infekcji bakteryjnej pobiera się materiał biologiczny, na przykład wydzielinę z zatok, w celu wykonania posiewu, antybiogramu i określenia rodzaju chorobotwórczej bakterii, a także jej wrażliwości na antybiotyki. W przypadku podłoża alergicznego należy wykonać testy alergiczne, które tym samym pozwolą na rozpoznanie alergenu, który odpowiada za rozwój zapalenia zatok.

Leczenie zapalenia zatok

W przypadku zapalenia zatok przynosowych warto sięgnąć początkowo po sprawdzone domowe sposoby na ból i zatkane zatoki. Zaleca się między innymi płukanie nosa i zatok 0,9% roztworem NaCl. W aptece można kupić gotowe zestawy do samodzielnego płukania zatok. Oprócz tego można również pomóc sobie środkami przeciwbólowymi i przeciwgorączkowymi, jak na przykład paracetamol. Na rynku są również dostępne leki o dodatkowym działaniu przeciwzapalnym, jak choćby ibuprofen. W leczeniu objawowym zapalenia zatok przynosowych, warto również sięgnąć po leki, które obkurczają naczynia krwionośne błony śluzowej nosa. Pozwoli to na udrożnienie nosa oraz ułatwi czy też umożliwi prawidłowe oddychanie. Oprócz leków w postaci doustnej, są również dostępne krople i spraye do nosa. Mogą zawierać następujące substancje lecznicze: efedrynę, fenylefrynę, nafazolinę, ksylometazolinę, oksymetazolinę, tetryzolinę czy też tymazolinę). Należy podkreślić, że preparaty te nie mogą być stosowane przewlekle oraz przez okres powyżej 5 dni. Jest to niezwykle istotne dla naszego zdrowia. Przewlekłe i długotrwałe stosowanie środków obkurczających naczynia błony śluzowej nosa mogą powodować przyzwyczajenie śluzówki i tzw. efekt z odbicia. W konsekwencji, uczucie zatkanego nosa będzie nam ciągle doskwierać. Leków tych nie należy stosować między innymi u  kobiet w ciąży, u chorych na nadciśnienie tętnicze, choroby serca, nadczynność tarczycy, jaskrę, u pacjentów leczonych β-blokerami i inhibitorami MAO. Ponadto, warto również zadbać o swoją odporność. W tym celu możemy się wspomóc przyjmując witaminę C, cynk, witaminą D, tran, olej z czarnuszki i wiele innych. Przed zażyciem czy też aplikacją leku, suplementu diety warto skonsultować się w aptece z farmaceutą, który w oparciu o prawidłowo przeprowadzony wywiad pomoże wybrać skuteczny i bezpieczny środek.

W przypadku, gdy objawy zapalenia zatok, pomimo zastosowanego leczenia objawowego, nie ustępują, należy udać się do lekarza rodzinnego. Lekarz może zalecić glikokortykosteroidy donosowe lub, w przypadku infekcji bakteryjnej, antybiotyk.

W szczególnych przypadkach konsultacja lekarska może okazać się pilna. Do objawów szczególnie niepokojących zaliczamy między innymi:

  • obrzęk tkanek oczodołu;
  • przemieszczenie gałki ocznej;
  • podwójne widzenie;
  • pogorszenie ostrości wzroku;
  • objawy neurologiczne;
  • obfite krwawienie z nosa.

W przypadku przewlekłego zapalania zatok przynosowych leczenie opiera się na stosowaniu glikokortykosteroidów donosowo. Wdraża się również leczenie swoiste choroby podstawowej – np. sarkoidozy, grzybicy. Jeśli leczenie nie przynosi poprawy, może okazać się konieczna endoskopowa operacja zatok przynosowych. Leczenie chirurgiczne stosuje się w przypadku, gdy zapalenie zatok nie ustępuje pomimo dotychczasowego leczenia lub w przypadków nawracającego stanu zapalnego. Ingerencja chirurgiczna jest również wskazana dla pacjentów z krzywą przegrodą nosową czy też polipami nosa.

Jak można zapobiegać zapaleniu zatok przynosowych? Profilaktyka

Zapalenie zatok przynosowych to choroba dość powszechna, z którą mogą się zmagać zarówno dorośli jak i dzieci. Istotne jest zapobieganie i odpowiednia profilaktyka. Podstawową jest unikanie kontaktu z osobami, które zmagają się z zakażeniami górnych dróg oddechowych – bakteryjnymi, wirusowymi. Warto zadbać również o jakość powietrza, którym oddychamy. Należy unikać dymu tytoniowego, nadmiaru spalin. W sezonie grzewczym istotna jest prawidłowa wilgotność i czystość powietrza. Warto w razie konieczności zaopatrzyć się w nawilżacze i oczyszczacze powietrza. Ponadto, można także zadbać o regularne nawilżanie i oczyszczanie błony śluzowej nosa poprzez używanie wody morskiej.

 

Powikłania zapalenia zatok

Przewlekła postać zapalenia zatok przynosowych może spowodować nieprzyjemne konsekwencje dla naszego zdrowia. Chroniczny stan zapalny błony śluzowej zatok może prowadzić do zmian przerostowych, tworzenia się torbieli.

Wśród możliwych powikłań przewlekłego zapalenia zatok wymienia się:

  • zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
  • ropnie nadtwardówkowych;
  • ropnie podtwardówkowych;
  • ropnie mózgu;
  • zakrzepowe zapalenia zatoki jamistej.
  • obrzęk zapalny powiek;
  • zapalenie tkanek miękkich oczodołu;
  • ropnie oczodołu.

Podsumowując, zapalenie zatok przynosowych to dość powszechne schorzenie, które może być wywołane przez różne czynniki, w tym infekcje wirusowe, bakteryjne, alergie lub inne czynniki. Nie należy go bagatelizować. Warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą w aptece, w celu podjęcia odpowiednich kroków i wdrożenia odpowiedniego leczenia, zastosowania odpowiednich leków. Leczenie powinno być dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta. Nieprawidłowa terapia lub jej brak może doprowadzić do pogorszenia objawów i wystąpienia powikłań.