Ugryzienie kleszcza - jak postępować w takiej sytuacji?

Można powiedzieć, że kleszcze to plaga naszych czasów. Kiedyś można je było spotkać stosunkowo rzadko - wyłącznie w określonych miejscach i jedynie w wybrane pory roku. Dziś kleszcza można „złapać” nawet na spacerze w mieście i to niekoniecznie w ciepłe miesiące, ale także zimą. Ugryzienie kleszcza może być natomiast bardzo groźne dla człowieka.

Kleszcze to niewielkie, ale jednocześnie bardzo niebezpieczne pajęczaki. Do niedawna stanowiły głównie zmorę właścicieli zwierząt czy też osób często przebywających „w terenie”, jednak obecnie populacja kleszczy w Polsce jest znacznie większa, przez co można się na nie natknąć również w miastach i to przez cały rok. Kleszcze żywią się krwią. Ich wbicie w skórę początkowo jest niewyczuwalne, przez co niekiedy pacjenci dopiero po dłuższym czasie zdają sobie sprawę z problemu. Niestety kleszcze mogą przenosić niebezpieczne choroby, które w wielu przypadkach rozwijają się latami, odbijając się bardzo negatywnie na zdrowiu człowieka i jego funkcjonowaniu. Co zrobić po ugryzieniu kleszcza? Czy zawsze trzeba iść do lekarza po ukąszeniu kleszcza? Co oznacza rumień po ukąszeniu kleszcza? Te i inne informacje na temat kleszczy można znaleźć w poniższym artykule.

Czym są kleszcze i gdzie można je spotkać?

Kleszcze należą do pajęczaków, które żywią się krwią. Człowiekowi znane są też inne owady żywiące się krwią, czyli komary, jednak w odróżnieniu od komara kleszcz potrzebuje tej krwi znacznie więcej i zdarza się, że może być przytwierdzony do swojego żywiciela nawet przez ponad 2 tygodnie. Na świecie wyróżnia się nawet około 900 gatunków kleszczy, z czego w Europie można znaleźć blisko 70 z nich. W Polsce spotyka się natomiast 19 gatunków kleszczy, z czego najczęściej występuje w naszym kraju kleszcz pospolity, niekiedy ze względu na swój odwłok określany jako czerwony kleszcz. Co ciekawe, kleszcze żyją dość długo, bo średnio około 2-4 lata, a dorosły kleszcz może przetrwać w głodzie nawet przez 800 dni.

Dorosły kleszcz ma 8 odnóży oraz bardzo dobrze rozwinięty aparat gębowy. W stadium larwalnym wielkość kleszcza to zaledwie 0,5 mm. Dodatkowo kleszcze mają wówczas jasnobrązowy odcień, co czyni je niemal niezauważalnymi na skórze. Dorosłe kleszcze natomiast nieco łatwiej dostrzec na ciele, gdyż mogą mieć wielkość przekraczającą 1,5 mm.

Kleszcza możemy spotkać między innymi w lesie i na łące. Nie są również rzadkością w domowych ogrodach czy też w ogródkach działkowych, a poza tym można się na nie natknąć w parku, a nawet na trawniku w mieście. Kleszcze są niebezpieczne dla zwierząt domowych, w tym szczególnie dla psów, czego świadomy jest każdy właściciel czworonoga. Stanowią również bardzo poważne zagrożenie dla zdrowia człowieka. Na ukąszenie kleszcza narażeni jesteśmy cały rok. Co prawda w okresie zimowym kleszcze teoretycznie zapadają w letarg schowane w ściółce, ale wystarczy, że temperatura minimalnie się podniesie, a kleszcze mogą zacząć atakować. Warto wiedzieć, że kleszcze zwracają uwagę na zapach potu człowieka, a poza tym są wrażliwe na wydzielane przez człowieka ciepło i zwracają uwagę na wibracje, które powstają w czasie przemieszczania się człowieka.

Dlaczego ugryzienie kleszcza może być niebezpieczne?

Niestety ugryzienie kleszcza może być bardzo groźne. Kleszcz może przenosić groźne choroby, chociaż sam nie choruje. Do chorób przenoszonych przez kleszcze można zaliczyć:

• kleszczowe zapalenie mózgu,
• babeszjozę,
• anaplazmozę granulocytarną,
• tularemię,
• bartonelozę,
• boreliozę.

Wszystkie choroby odkleszczowe są groźne i mogą mieć poważne konsekwencje zdrowotne, dlatego powinniśmy się chronić przed kleszczami. Okazje się, że zależnie od rejonu można spotkać nawet 10-40% zakażonych kleszczy, co tylko obrazuje skalę zagrożenia.

Jak wygląda ugryzienie kleszcza?

Po wycieczce do lasu, na łąkę czy w inne miejsca, gdzie możemy spotkać kleszcze, należy dokładnie obejrzeć swoje ciało, również w miejscach takich jak pachwiny itd. Należy przypomnieć, że kleszcze mają niewielkie wymiary, przez co ich znalezienie na ciele nie zawsze okazuje się łatwe. Wbity kleszcz powinien zostać jak najszybciej wyrwany, przy czym należy zrobić to umiejętnie lub zgłosić się po pomoc do specjalisty.

Zazwyczaj pierwsze objawy ukąszenia kleszcza nie są uciążliwe, więc można nawet nie zdawać sobie sprawy z tego, że kleszcz wbił nam się w skórę, co jeszcze bardziej podkreśla, jak ważne jest dokładne oglądanie ciała po przebywaniu na łonie natury. Jak wygląda ugryzienie kleszcza? Czasem można zauważyć lekkie zaczerwienienie skóry z punktowo wystającym w miejscu ugryzienia odwłokiem kleszcza i nogami. Ugryzienie nie jest bolesne i praktycznie go nie czujemy, chociaż niewątpliwie rosnący kleszcz może z czasem powodować dyskomfort - by jednak tak się stało, musiałby być wbity w skórę bardzo długo, a ważne jest, aby pozbyć się go możliwie najszybciej, co pozwoli zmniejszyć ryzyko wystąpienia groźnych chorób odkleszczowych.

Najczęściej bezpośrednio po wyjęciu kleszcza ze skóry można zauważyć lekkie zaczerwienienie w miejscu ugryzienia. Zazwyczaj nie występuje natomiast żadne swędzenie po kleszczu. Zaczerwienienie powinno zniknąć w czasie kilku-kilkunastu godzin, ale jeśli tak się nie stanie, koniecznie należy skonsultować się z lekarzem, gdyż u pacjenta prawdopodobnie wystąpił rumień.

Co zrobić po ukąszeniu kleszcza?

W sieci można znaleźć wiele porad dotyczących postępowania po ugryzieniu kleszcza - nie w każdą z nich należy ślepo wierzyć, podobnie jak w dobre rady przekazywane przez niektóre osoby. Przede wszystkim po zauważeniu, że kleszcz wbił się w skórę, nie należy panikować, ale niezbędne jest też szybkie i zdecydowane działanie. Co zrobić po ukąszeniu kleszcza? Przede wszystkim nie powinniśmy smarować kleszcza żadnymi preparatami. Nie aplikujmy zatem wokół kleszcz żadnego tłuszczu, masła czy oleju. Jednocześnie nie stosujemy żadnych kremów. Kleszcz nie powinien być również wyciskany, przypalany, ucinany czy też wydłubywany, gdyż w ten sposób łatwiej o przeniesienie zakażenia, jeśli kleszcz jest nosicielem groźnych patogenów.

Po ukąszeniu kleszcza przede wszystkim należy ustalić, czy czujemy się na siłach, by wyjąć go prawidłowo samodzielnie czy też wolimy, aby zajęła się tym doświadczona osoba. Podstawą w tym przypadku jest szybkie, ale zarazem umiejętne działanie. Jeśli zatem obawiamy się, że nie poradzimy sobie z wyjęciem kleszcza samodzielnie, należy jak najszybciej zgłosić się po pomoc medyczną. Czas działa tu na naszą niekorzyść, zatem nie ma co zwlekać z kontaktem z lekarzem.

Jak bezpiecznie wyciągnąć kleszcza?

Decydując się na samodzielne wyjęcie kleszcza, należy wiedzieć, jak zrobić to prawidłowo. Aby pozbyć się kleszcza wbitego w skórę, należy chwycić go w zdecydowany sposób, możliwie najbliżej skóry, nie ściskając go jednocześnie. Następnie należy szybkim ruchem wyrwać kleszcza ze skóry. Wiele źródeł podaje, by kleszcza wykręcać. Nie jest to jednak zalecane. Kleszcza wystarczy energicznie pociągnąć - lekko obrotowym ruchem, przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Pomóc może w tej czynności specjalna pęseta, kleszczołapki czy też lasso, które można nabyć w aptece.

Należy pamiętać, aby koniecznie zdezynfekować ślad po kleszczu, jednocześnie sprawdzając, czy w skórze nie pozostał fragment pajęczaka. Po wyjęciu kleszcza może pojawić się guzek podobny do ukąszenia komara, jednak u większości osób ślad ten dość szybko znika. Niepokojące powinny być jednak inne objawy, w tym rumień, który może świadczyć o tym, że kleszcz był zainfekowany.

Jak sprawdzić, czy kleszcz jest zarażony?

W tym artykule podkreślano już niejednokrotnie, że niepozorne ugryzienie kleszcza może być dla człowieka bardzo niebezpieczne. Oczywiście (na szczęście) nie każdy kleszcz jest nosicielem groźnych patogenów, ale nigdy nie będziemy mieć pewności, na którego osobnika trafiliśmy. Jak sprawdzić, czy kleszcz jest zarażony? Po wyrwaniu kleszcza ze skóry nie trzeba go wyrzucać - można oddać go do badania laboratoryjnego w dedykowanej placówce. Listę takich miejsc można sprawdzić w sieci.

Ślad po kleszczu - obserwuj swój organizm!

Należy mieć na uwadze, że ukąszenie po kleszczu musi być kontrolowane. Należy obserwować skórę w miejscu ukąszenia, reagując na jakiekolwiek niepokojące plamy po ugryzieniu kleszcza czy też bardziej charakterystyczny rumień po ukąszeniu kleszcza. Nie bez znaczenia są również inne objawy, w tym te związane z samopoczuciem pacjenta.

Jedną z niebezpiecznych chorób przenoszonych przez kleszcze jest borelioza. Jakie są pierwsze objawy boreliozy? Jej charakterystycznym objawem jest rumień wędrujący, który najczęściej pojawia się po około tygodniu od ugryzienia kleszcza, chociaż zdarza się, że występuje dopiero po 3 tygodniach lub nie występuje u pacjenta wcale. Rumień jest zmianą nietrudną do przeoczenia. Jego środek jest zaczerwieniony, następnie po okręgu skóra nieco blednie, by następnie na obrzeżach okręgu ponownie się zaczerwienić. Jeśli nie na rumień, należy zwrócić uwagę na charakterystyczne objawy, które mogą pojawić się u osób zakażonych boreliozą. Mowa m.in. o osłabieniu i zmęczeniu, a także o dolegliwościach bólowych mięśni i bólach kostno-stawowych, a poza tym o bólu głowy i stanie podgorączkowym bądź gorączce. U osoby chorej mogą pojawić się również zaburzenia słuchu i wzroku czy też zaburzenia rytmu serca. Do objawów występujących przy boreliozie zaliczają się również skoki ciśnienia tętniczego.

Pamiętajmy, że borelioza nie jest jedyną chorobą odkleszczową. W przypadku kleszczowego zapalenia mózgu pacjenci mogą mieć np. objawy grypopodobne, w tym bóle głowy i mięśni, po których ustąpieniu pojawiają się objawy neurologiczne, w tym wysoka gorączka, nudności i wymioty, a w poważnych przypadkach zapalenie mózgu bądź rdzenia kręgowego.

Czy zawsze trzeba iść do lekarza po ukąszeniu kleszcza?

Pojawia się wiele sprzecznych opinii dotyczących konieczności wizyty u lekarza po ugryzieniu kleszcza. Czy zawsze trzeba iść do lekarza po ukąszeniu kleszcza? Teoretycznie, obserwując u siebie ugryzienie kleszcza, nie musimy się zgłaszać do lekarza, zwłaszcza jeśli potrafimy prawidłowo wyrwać kleszcza ze skóry. Trzeba jednak pamiętać, że kleszcz powinien być wyjęty z ciała jak najszybciej i we właściwy sposób. Warto dodatkowo sprawdzić, czy kleszcz nie był nosicielem chorób, a poza tym istotne jest obserwowanie objawów wysyłanych przez organizm, w tym pojawienia się rumienia i ewentualnego wystąpienia innych niepokojących objawów, w tym tych opisanych powyżej. Dla bezpieczeństwa dobrze zgłosić się do lekarza, jeśli kleszcz ugryzie dziecko. Warto też po około 5 tygodniach od ugryzienia kleszcza wykonać test na boreliozę, wykrywający obecność przeciwciał IgM lub IgG, a jeśli ten wyjdzie dodatni, konieczne może być potwierdzenie jego wyniku techniką Western Blot.

Lepiej zapobiegać niż leczyć - jak uniknąć ukąszenia kleszcza?

Niestety obecnie jest nam znacznie trudniej chronić się przed kleszczami, gdyż można je spotkać niemal wszędzie i to przez cały rok. Wciąż jednak ważne pozostaje przestrzeganie podstawowych zasad bezpieczeństwa, które mogą pomóc w ochronie przed kleszczami i przenoszonymi przez nie chorobami. Bardzo ważne jest, aby dbać o odpowiednią ochronę - zwłaszcza w miejscach, gdzie prawdopodobieństwo kontaktu z tymi groźnymi pajęczakami jest największe, w tym w szczególności w lasach, na łąkach, w ogrodach itd.

Jak uniknąć ukąszenia kleszcza? Przede wszystkim należy zadbać o prawidłowy ubiór. Najlepiej postawić na odzież zakrywającą nogi i ręce, czyli na długie rękawy i długie nogawki, a także na zakryte obuwie. By nie martwić się o skutki, jakie będzie nieść za sobą ugryzienie kleszcza, dobrze postawić również na dobre repelenty, czyli środki, które mają za zadanie odstraszać kleszcze. Ważne jest również to, aby stosować odpowiednie produkty nie tylko na sobie czy dzieciach (dostosowane do wieku dziecka i bezpieczne dla niego), ale również na zwierzętach domowych (odpowiednie dla zwierząt), gdyż często zdarza się, że to właśnie zwierzę przynosi do domu kleszcze na swoim futrze.

Zawsze po powrocie do domu z lasu, po przebywaniu na łące czy w innych miejscach o wysokim ryzyku kontaktu z kleszczami, warto wyprać odzież i wziąć prysznic, myjąc również głowę i włosy. Przed lub po prysznicu należy również bardzo dokładnie obejrzeć swoje ciało, w tym również w miejscach mniej dostępnych czy też niewidocznych (pod pachami, w okolicach pośladków itd.). Jeśli zobaczymy na sobie kleszcza, należy jak najszybciej pozbyć się go z ciała. Kleszcz niewbity powinien być zdjęty ze skóry, a kleszcz wbity musi być jak najszybciej prawidłowo usunięty.

Nie istnieje niestety zabezpieczenie, które w 100% mogłoby ochronić człowieka przed ugryzieniem kleszcza czy też wszystkimi przenoszonymi przez niego chorobami, dlatego działania prewencyjne stanowią absolutną podstawę. Można zaszczepić się też przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu. Szczepionka podawana jest pacjentom w kilku dawkach i konieczne jest stosowanie dawek przypominających co około 3-5 lat - w niektórych rejonach naszego kraju organizowane są nawet akcje umożliwiające darmowe zaszczepienie się na powyższą chorobę. Szczepienia są szczególnie polecane osobom pracującym w lesie i rolnikom, a także grzybiarzom, myśliwym, właścicielom psów, turystom i innym osobom, które są często aktywne na świeżym powietrzu.