Zakażenie gronkowcowe. Przebieg, objawy, metody leczenia.

Gronkowce to bakterie Gram-dodatnie z rodzaju Staphylococcus. Dotychczas opisano ponad 30 różnych gatunków gronkowców. Wiele z nich kolonizuje skórę i błony śluzowe człowieka oraz zwierząt, wchodząc tym samym w skład fizjologicznej flory bakteryjnej. Szacuje się, że nawet 30% naszej populacji może być nosicielami Staphylococcus. Wśród najczęściej diagnozowanych zakażeń wymienia się między innymi infekcje Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty) oraz Staphylococcus epidermidis (gronkowiec skórny). Zakażenia gronkowcami mogą mieć bardzo trudny przebieg i stanowić zagrożenie dla naszego zdrowia. Ponadto, z uwagi na występującą oporność na wiele antybiotyków proces leczenia może być utrudniony. W poniższym artykule zostanie przedstawiony przebieg zakażenia gronkowcami, objawy, metody leczenia oraz sposoby, które mogą pozwolić na ochronę przed chorobotwórczymi bakteriami.

Gronkowce – krótka charakterystyka

Jak już wspomniano we wstępie gronkowce należą do bakterii Gram-dodatnich z rodzaju Staphylococcus. Są nazywane bakteriami ziarniakowymi. Występują pojedynczo, w postaci dwoinek. Po zakażeniu tworzą skupiska przypominające wyglądem grona, stąd też nazwa rodzaju – gronkowce. Są kuliste, nie posiadają rzęsek, Mogą wytwarzać barwniki oraz endotoksyny i enzymy, które wywołują wiele niebezpiecznych dla zdrowia chorób. Niektóre szczepy są oporne na działanie większości antybiotyków. Występują w szczególności w szpitalach i są odpowiedzialne za ciężkie w przebiegu zakażenia. Bakterie Staphylococcus w większości należą do względnych beztlenowców. Wyróżnia się  gatunki koagulazododatnie i koagulazoujemne, w zależności od zdolności do wytwarzania enzymu koagulazy. To białkowy enzym produkowany przez gronkowce, pod wpływem którego zachodzi przemiana fibrynogenu w fibrynę. Bakterie koagulazoujemne dzieli się dodatkowo na wrażliwe i oporne na działanie nowobiocyny. Do grupy bakterii wrażliwych na nowobiocynę należą między innymi, Staphylococcus epidermidis oraz Staphylococcus haemolyticus. Wśród gronkowców koagulazoujemnych wymienia się Staphylococcus saprophyticus. Wśród bakterii chorobotwórczych, najbardziej patogennych, koagulazodaodatnich wymienia się Staphylococcus aureus oraz koagulazoujemny Staphylococcus lugdunensis.

Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty) – to jeden z najbardziej patogennych dla człowieka gronkowców. Wytwarza toksyny cytolityczne oraz enzymy, które ułatwiają rozprzestrzenianie się tego drobnoustroju w organizmie, powodując uszkodzenie różnych tkanek. Szczególną grupę toksyn stanowią superantygeny, takie jak eksfoliatyny, zwane również toksynami epidermolitycznymi, toksynami wstrząsu toksycznego. Gronkowiec złocisty jest również znany jako szczep oporny na działanie antybiotyków. Jest to głównie związane ze zdolnością tworzenia tzw. biofilmu, czyli warstwy komórek bakteryjnych pokrytej substancją uniemożliwiającą działanie antybiotyków. Przed leczeniem powinien zostać wykonany antybiogram, w celu postawienia właściwej diagnozy i rozpoznania gronkowca złocistego. Antybiogram to badanie mikrobiologiczne, które pozwala określić na które antybiotyki bakterie są oporne, a na które wrażliwe.

Źródła zakażenia gronkowcem

Do zakażenia gronkowcem może dojść drogą kropelkową, przez kontakt z przedmiotami osoby zarażonej (na przykład naczynia, sztućce), uszkodzoną skórę, spożywając skażoną żywność (drogą pokarmową), przez krew i inne płyny ustrojowe. Do zakażenia dochodzi stosunkowo łatwo. Wiele osób może być nosicielami gronkowca i zupełnie o tym nie wiedzieć. Bakteria może latami nie dawać objawów zakażenia i uaktywnić swoje działanie w warunkach sprzyjających, jak na przykład obniżenie odporności, które obserwuje się w chorobie nowotworowej, przy zawale mięśnia sercowego, po przeszczepach lub też operacjach, mających na celu wprowadzenie do organizmu ciała obcego w postaci implantu, stentu czy sztucznej zastawki oraz niedożywienie czy przewlekły stres. Na infekcje narażone są szczególnie osoby przewlekle chore, przyjmujących leki obniżające odporność, osoby starsze i dzieci. Gronkowce mogą być również odpowiedzialne za zakażenia szpitalne. Czynnikami ryzyka są przykładowo cewniki naczyniowe, implanty, wenflony oraz sprzęt medyczny, na którym mogą bytować.

Jak wykryć gronkowca? Diagnostyka zakażeń

Diagnostyka zakażenia gronkowcami opiera się na rozpoznaniu objawów klinicznych przez lekarza oraz na wynikach badań mikrobiologicznych, w których wykazano obecność bakterii. W przypadku podejrzenia zatrucia skażonym pokarmem, głównie toksynami produkowanymi przez gronkowce, spożywaną żywność należy zbadać w laboratorium diagnostycznym w celu wykrycia szkodliwych substancji, na podstawie których można również określić szczep odpowiedzialny za zakażenie. Podstawowym badaniem laboratoryjnym jest posiew materiału pobranego od chorego. Materiał może stanowić krew, plwocina, ropna wydzielina z rany, płyn stawowy, a w przypadku zapalenia piersi – mleko matki. Posiew z nosa pozwala na wykrycie nosicielstwa gronkowca. Próbki umieszcza się na specjalnej pożywce i inkubuje dla oceny wzrostu bakterii. Jeżeli wynik jest pozytywny, wykonuje się badanie wrażliwości wyizolowanego gronkowca na antybiotyki – antybiogram. Inkubacja trwa około 24 – 48 godzin. U nosicieli może występować nawet kilka gatunków bakterii z rodzaju gronkowca.

Objawy zakażenia gronkowcem

Objawy zakażenia gronkowcem w znacznej mierze zależą od gatunku Staphylococcus oraz od miejsca bytowania bakterii. Gronkowiec może wywołać infekcję miejscową lub ogólnoustrojową. Najbardziej chorobotwórczy dla ludzi szczep – Staphylococcus aureus,  powoduje zarówno zakażenia miejscowe, głównie w obrębie  tkanek skórnych i podskórnych oraz infekcje ogólnoustrojowe, o wysokiej śmiertelności sięgającej nawet 50 %.

Wiele gatunków gronkowca, zwłaszcza koagulazoujemnych stanowi element fizjologicznej flory bakteryjnej człowieka. W sprzyjających bakteriom warunkach może dojść do rozwoju zakażenia, jak na przykład Staphylococcus epidermidis, który powoduje zakażenia protez oraz innych obcych elementów wprowadzonych do organizmu w ramach zabiegów chirurgicznych czy też Staphylococcus saprophyticus, który jest częstą przyczyną zakażeń układu moczowego.

Objawy zakażenia gronkowcem zależą od miejsca (tkanki, organu) infekcji, choć wymienia się również objawy wspólne dla większości postaci zakażenia takie jak, wysoka gorączka, ogóle rozbicie i złe samopoczucie. Zakażenie gronkowcem na skórze objawia się głównie zaczerwienieniem i bólem w miejscu zmiany, a nawet ropną wydzieliną.

Zakażenie Staphylococcus epidermidis

Staphylococcus epidermidis jest elementem fizjologicznej flory bakteryjnej błony śluzowej nosa, gardła i jamy ustnej oraz jelit, układu moczowo - płciowego. Jest jedną z bakterii najczęściej wywołujących zakażenia szpitalne, w dodatku oporne na działanie antybiotyków. Do głównych objawów zakażenia gatunkiem Staphylococcus epidermidis zalicza się:

• bakteriemię (zakażenie krwi),
• zapalenie wsierdzia,
• stan zapalny otrzewnej,
• zapalenie opon mózgowo - rdzeniowych,
• stan zapalny kości i szpiku,
• zakażenia układu moczowego.

Zakażenie Staphylococcus aureus

Głównym rezerwuarem Staphylococcus aureus jest człowiek. Bakteria bytuje w warunkach fizjologicznych głównie w obrębie przedsionka nosa oraz w nosogardzieli, okolicy odbytu, na skórze. W pewnych warunkach, zwłaszcza w stanie obniżonej odporności oraz u osób po zabiegach operacyjnych – z wszczepionymi biomateriałami, ranami, może dojść do rozwoju zakażenia.

Gronkowiec złocisty posiada różne czynniki zjadliwości i jest oporny na działanie antybiotyków. Szczególnie niebezpieczne dla zdrowia i życia człowieka są zakażenia szpitalne. Najbardziej groźne są typy gronkowca MRSA (ang. methicyllin - resistant Staphylococcus aureus), oporne na większość stosowanych antybiotyków.

Gronkowiec złocisty może powodować zakażenia miejscowe (głównie skóry i tkanek podskórnych, miękkich) lub ogólnoustrojowe. Wytwarza również endotoksyny, odporne na wysokie temperatury, uszkadzające tkanki i narządy, powodujące zatrucia pokarmowe.

Do zakażeń miejscowych wywołanych przez gronkowca złocistego należą:

• liszaj,
• stan zapalny mieszków włosowych,
• czyraki,
• ropnie,
• stan zapalny gruczołów potowych,
• zapalenie sutków u kobiet karmiących,
• martwicze zapalenie powięzi,
• zapalenie spojówek,
• zapalenie zatok,
• zapalenie ucha środkowego,
• jęczmień.

Do najcięższych zakażeń ogólnoustrojowych gronkowcem złocistym należy posocznica oraz zapalenie wsierdzia. Główne źródła infekcji krwioobiegu to kolonizacja protez i cewników naczyniowych wprowadzanych do organizmu podczas operacji, urazy. Zakażenia ogólnoustrojowe gronkowcem złocistym mogą prowadzić do rozwoju między innymi:

• zapalenia płuc,
• ostrego zapalenia kości i stawów, 
• przewlekłego zapalenia kości i torebki stawowej,
• ropnia narządowego,
• zapalenia opon mózgowych,
• zapalenia dróg moczowych,
• sepsy.

Zakażenia gronkowcem u dzieci mogą być szczególnie niebezpieczne, z powodu nie w pełni wykształconego układu odpornościowego. Wśród obserwowanych objawów zakażenia wymienia się między innymi: anginę, zapalenie zatok i oskrzeli, zapalenie opon mózgowych oraz gronkowcowy zespół oparzeniowy, który objawia się wysypką na skórze przechodzącą w pęcherze, które następnie pękają co przypomina oparzenie.

Leczenie zakażeń miejscowych i ogólnoustrojowych wywołanych przez gronkowce

Głównymi lekami stosowanymi w leczeniu miejscowych i ogólnoustrojowych zakażeń gronkowcami są leki przeciwbakteryjne – antybiotyki. Jak już wspomniano, przed wdrożeniem właściwego leczenia należy wykonać w laboratorium diagnostycznym  antybiogram, który pokazuje wrażliwość diagnozowanych szczepów na konkretny rodzaj antybiotyku. Niestety, dobór właściwego leku może dostarczać znacznych problemów, z uwagi na oporność bakterii Staphylococcus. Zwłaszcza zakażenia szpitalne mogą okazać się trudne w leczeniu. Materiałem do badania bakteriologicznego może być krew, mocz lub fragment zarażonej skóry, wymaz z nosa lub gardła.

Antybiotyki najczęściej stosowane w leczeniu zakażenia gronkowcem to:

• klindamycyna,
• cefadroksyl,
• spiramycyna,
• mupirocyna,
• chloramfenikol.

Zakażenie u kobiet w ciąży – gronkowiec w ciąży

Zakażenie Staphylococcus gronkowcem w ciąży może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia matki i płodu. Bakterie gronkowca przechodzą przez barierę krew – łożysko i w konsekwencji spowodować zakażenie płodu. Kobiety w ciąży powinny zwrócić szczególną uwagą na objawy mogące świadczyć o zakażeniu dróg rodnych, jak upławy czy nieprzyjemny zapach. Objawy te należy zgłaszać lekarzowi by w razie konieczności wdrożyć odpowiednie leczenie gronkowca. W przypadku zakażenia gronkowcem, poród naturalny może być niemożliwy. Przyszła mama powinna zwrócić również uwagę na inne objawy zakażenia gronkowcem. Do innych objawów mogących świadczyć o zakażeniu bakteryjnym zalicza się zmiany skórne, przewlekłe infekcje gardła i zatok, czy też bolesność przy mikcji (gronkowce w moczu). Podjęcie leczenia u kobiet w ciąży jest o tyle trudne, że nie wszystkie antybiotyki są bezpieczne i nie mają negatywnego wpływu na rozwój dziecka.

Jak zminimalizować ryzyko zakażeń Staphylococcus? Prewencja

W przypadku każdej choroby zakaźnej, podstawową zasadą prewencji jest utrzymywanie higieny osobistej i dbałość o organizm. Jak wielokrotnie podkreślano we wpisie, bakterie Staphylococcus atakują w szczególności organizmy o obniżonej odporności, których możliwości ochrony przed zakażeniem są mniejsze. Stąd też ważne jest prawidłowe odżywianie i zdrowa, zbilansowana dieta, odpowiednia ilość snu oraz regularna aktywność fizyczna. Warto pamiętać o częstym myciu i dezynfekcji rąk, zwłaszcza w miejscach publicznych. Do zakażenie może dojść przez kontakt z przedmiotami, które używała osoba chora. Należy również unikać kontaktu z osobami chorymi, kaszlącymi, kichającymi, zwłaszcza w placówkach medycznych i szpitalach. Warto wówczas założyć maseczkę ochronną na twarz. Ponadto, należy także dbać o higienę i pielęgnację ran, które należy odkażać, regularnie zmieniać opatrunki.

Podsumowując, istnieje wiele gatunków bakterii z rodzaju Staphylococcus. Niektóre z nich stanowią element naturalnej, fizjologicznej flory bakteryjnej człowieka. Niestety, w pewnych warunkach, nawet te z pozoru nieszkodliwe bakterie, mogą spowodować groźne zakażenia o charakterze miejscowym lub ogólnoustrojowym. Dotyczy to głównie osób o obniżonej odporności, na przykład przewlekle chorych, przyjmujących leki obniżające aktywność układu odpornościowego. Szczególnie narażone za zakażenia gronkowcowe są dzieci oraz osoby starsze. Źródłem zakażenia może być również sprzęt medyczny. Wiele szczepów bakterii z rodzaju Staphylococcus jest opornych na większość stosowanych antybiotyków, co dostarcza znacznych trudności w procesie leczenia. Szczególnie niebezpieczne dla zdrowia są szczepy bytujące w szpitalach. Objawy zakażenia gronkowcami zależą od gatunku, który wywołuje infekcje oraz od miejsca kolonizacji bakterii. Leczenie opiera się na wdrożeniu odpowiedniej antybiotykoterapii, w oparciu o przeprowadzony antybiogram.