Na czym polega badanie wskaźnika GFR? Jakie są obowiązujące normy?

Wskaźnik GFR (ang. glomerular filtration rate) to wskaźnik filtracji kłębuszkowej, który określa poziom przesączenia kłębuszkowego oraz wydolność nerek. Badanie GFR służy wstępnej ocenie czynności wydalniczej nerek. Jego nieprawidłowy wynik może wskazywać na upośledzenie pracy organu lub rozwój choroby. Jakie są wskazania do badania GFR? Jakie są obowiązujące normy i jak je interpretować?

Nerka to narząd układu moczowo-płciowego, który pełni rolę wydalniczą, usuwając wraz z moczem, między innymi szkodliwe dla zdrowia produkty przemiany materii. Podstawową jednostką strukturalną i czynnościową nerki jest nefron. Każda nerka jest zbudowana z około 0,6 – 1,2 milionów nefronów. Te z kolei składają się z kłębuszka nerkowego wraz z otaczającą go torebką Bowmana oraz kanalika nerkowego. W obrębie kłębuszków nerkowych dochodzi do filtracji przepływającej krwi, wskutek czego powstaje mocz pierwotny. Zdolność nerek do przesączania kłębuszkowego i tym samym ich wydolność określa wskaźnik filtracji kłębuszkowej – GFR.

Badanie filtracji kłębuszkowej – GFR

Istnieją dwie metody oznaczania przesączania w kłębuszkach nerkowych – badanie klirensu inuliny oraz klirensu kreatyniny. Druga z wymienionych metod jest znacznie bardziej popularna i łatwiej dostępna. Dokładniejszą za to metodą oszacowania wartości GFR jest badanie klirensu inuliny, jednak ze względu na szereg trudności (użycie metod izotopowych) jest to metoda wykorzystywana przy badaniach naukowych. Kreatynina to azotowy związek organiczny, który powstaje w wyniku przemiany materii, głównie w mięśniach szkieletowych. Jest produktem rozpadu kreatyny. Kreatyna jest odpowiedzialna za prawidłowy poziom energii (ATP), niezbędnej do prawidłowej pracy i regeneracji mięśni. Stężenie kreatyniny w organizmie jest stałe i zależy od wieku, płci (z uwagi na niższą masę mięśniową u niż u mężczyzn) i masy mięśniowej, a także od rodzaju spożywanych pokarmów – wyższa u osób często spożywających czerwone mięso. Badanie klirensu kreatyniny polega na oznaczeniu stężenie kreatyniny w surowicy krwi oraz wydalania kreatyniny w dobowym moczu. W tym celu wykorzystuje się specjalne wzory, służące do obliczeń – jest to tzw. eGFR (ang. estimated GFR). W praktyce klinicznej często wykorzystuje się wzór MDRD (ang. Modification Of Diet In Renal Disease) najczęściej skrócony. Wzór MDRD uwzględnia stężenie kreatyniny, wiek, płeć i rasę pacjenta. Wskaźnik GFR według MDRD jest podawany w mililitrach na minutę, w przeliczeniu na standardowe pole powierzchni ciała pacjenta – 1,73m2 (ml/min./1,73m2). Rzadziej, z uwagi na pewne niedociągnięcia, wykorzystuje się wzór Cockrofta-Gaulta. Wzór uwzględnia wiek i masę pacjenta, płeć, stężenie kreatyniny w surowicy krwi. Wynik eGFR podawany jest tu w mililitrach na minutę. Wzór Cockrofta-Gaulta nie może być stosowany do obliczania wskaźnika GFR u małych dzieci. Ponadto, u pacjentów z otyłością wyniki mogą być fałszywie dodatnie, a u pacjentów z niską masą ciała przeciwnie – fałszywie ujemne.

Wyniki badania GFR – interpretacja, normy

Wskaźnik eGFR służy ocenie przesączania kłębuszkowego oraz czynności nerek. Jaki powinien być wynik eGFR? Za prawidłowy wynik współczynnika filtracji kłębuszkowej, uznaje się wartość ≧90 ml/min/1,73 m2 (zwykle około 120 u kobiet oraz 130 ml/min/1,73 m2 u mężczyzn). Wartość eGFR poniżej normy może oznaczać upośledzenie pracy nerek, niewydolność nerek, a nawet wskazywać na toczące się w organizmie choroby i tym samym stanowić wstęp do dalszej, zaawansowanej diagnostyki. Co oznacza niski poziom eGFR we krwi? Zmniejszenie GFR <60 ml/min/1,73 m2 świadczy o upośledzeniu funkcji nerek i ich niewydolności. Wśród najczęstszych przyczyn wymienia się:

• uszkodzenie nerek w przebiegu cukrzycy lub nadciśnienia,
• kłębuszkowe zapalenia nerek,
• cewkowo-śródmiąższowe choroby nerek,
• ostre uszkodzenia nerek,
• wielotorbielowate zwyrodnienie nerek,
• stan zapalny nerek,
• zespół nerczycowy,
• zastoju moczu,
• miażdżycę i zwężenie naczyń nerkowych.

Badanie GFR pozwala także określić stopień upośledzenia pracy nerek u pacjenta. Wyróżnia się 5 etapów  (G1, G2, G3, G4, G5), którym przyporządkowane są przedziały wartości GFR. Wartości odbiegające od normy (czyli poniżej 30 ml/min/1,73 m²) klasyfikowane do ostatniej grupy – G5 wskazują na poważną niewydolność nerek.

• G1 – uszkodzenie nerek z prawidłowym lub podwyższonym GFR                                            (≥ 90 ml/min/1,73 m2),
• G2 – uszkodzenie nerek z łagodnym obniżeniem GFR (60–89 ml/min/1,73 m2),
• G3 – uszkodzenie nerek z umiarkowanym obniżeniem GFR (30–59 ml/min/1,73 m2),
• G4 – uszkodzenie nerek z ciężkim obniżeniem GFR (15–29 ml/min/1,73 m2),
• G5 – schyłkowa niewydolność nerek (<15 lub dializa ml/min/1,73 m2).

Również zbyt wysokie wartości wskaźniki eGFR mogą być niebezpieczne dla naszego zdrowia i upośledzać wydolność nerek. Zbyt wysoką wartość omawianego wskaźnika obserwuje się w przebiegu cukrzycy oraz u osób otyłych. W perspektywie czasu może to prowadzić do przerostu kłębuszków nerkowych, uszkodzenia nerek i rozwoju nadciśnienia tętniczego.

U osób dorosłych prawidłowy poziom kreatyniny w surowicy wynosi od 53 do 115 μmoli/l (0,6-1,3 mg/dl). Wyniki powyżej normy wskazują na zaburzenia w usuwaniu kreatyniny przez nerki, które najczęściej spowodowane są przez problemy z filtracją.

Zbyt niskie stężenie kreatyniny występuje u:

• kobiet, w tym często u ciężarnych,
• osób w podeszłym wieku,
• osób mało aktywnych fizycznie,
• wegetarian i wegan,
• osób niedożywionych,
• osób, u których nastąpił znaczny ubytek wagi,
• pacjentów przyjmujących leki moczopędne lub leki z grupy sterydów.

Wskazania do badania GFR

Wskaźnik GFR jest jednym z najlepszych wyznaczników funkcji wydalniczej nerek. W praktyce klinicznej badanie wykorzystuje się również do oceny stopnia uszkodzenia nerek i oraz do monitorowania terapii lekami o potencjalnym działaniu nefrotoksycznym (tzn. mogące spowodować uszkodzenie kłębuszków nerkowych, takie jak diuretyki, NLPZ, inhibitory konwertazy angiotensyny). Badanie GFR powinno być wykonywane rutynowo, profilaktycznie lub przy monitorowaniu przewlekłych chorób.

Wskazaniami do badania jest samo podejrzenie zaburzenia pracy nerek oraz:

• przewlekła choroba nerek,
• kłębuszkowe zapalenie nerek,
• śródmiąższowe zapalenie nerek,
• inne choroby i zaburzeniach nerek.

Jak przygotować się do badania GFR? Jak przebiega badanie?

Badanie GFR to jest z podstawowych badań laboratoryjnych. Badanie polega na pobraniu próbki krwi żylnej, na czczo, w godzinach porannych. Ostatni posiłek powinien być spożyty minimum 8 – 12 godzin przed pobieraniem krwi. Na dobę przed badaniem zaleca się ograniczenie spożycia kawy, palenia papierosów oraz intensywnej aktywności fizycznej. Wartość wskaźnika GFR najczęściej szacuje się w laboratorium, w pakiecie z oznaczeniem stężenia kreatyniny w surowicy krwi. Aby dokładniej wyliczyć wielkość przesączania kłębuszkowego GFR, możesz wykonać także badanie klirensu kreatyniny. Polega ono na oznaczeniu stężenia kreatyniny w dobowej zbiórce moczu i w surowicy krwi, pobranej w dniu zakończenia zbiórki moczu. Badanie GFR powinno być wykonywane u pacjentów z podejrzeniem upośledzenia pracy nerek, szczególnie w przypadku wystąpienia następujących objawów:

• obrzęki (zwłaszcza kostek i podudzi),
• zmniejszenie lub zwiększenie ilości wydalanego moczu,
• ból i pieczenie w trakcie mikcji,
• zmianę zabarwienia powłok skórnych,
• świąd skóry,
• drżenia mięśni,
• brak apetytu,
• nudności i wymioty,
• chroniczna senność, zmęczenie,
• ból w okolicy odcinka lędźwiowego.

Podsumowując, badanie GFR to jedno z podstawowych badań, które służy ocenie prawidłowej wydolności pracy nerek, poprzez określenie zdolności nerek do filtracji kłębuszkowej i oczyszczania krwi z kreatyniny i innych metabolitów. Wskaźnik GFR określa jaka ilość kreatyniny ulega przesączeniu w kłębuszku nerkowym w jednostce czasu. Badanie GFR można wykonać w laboratorium diagnostycznym w celach profilaktycznych lub w razie podejrzenia upośledzenia pracy nerek.