Znaczenie wartości stężenia kreatyniny w surowicy krwi oraz w moczu. Jak czytać wyniki badań laboratoryjnych?

Oznaczenie stężenia kreatyniny we krwi należy do podstawowych badań laboratoryjnych wykonywanych w ramach diagnostyki prawidłowego funkcjonowania nerek oraz chorób związanych z pośledzoną przemianą materii. Podwyższony parametr może wskazywać na poważne zaburzenia zdrowia i stanowi pierwszy krok do dalszej, bardziej szczegółowej diagnostyki. Jakie są zatem prawidłowe normy kreatyniny w surowicy krwi i w moczu? W jaki sposób należy je interpretować?

Kreatynina – co to jest?

Kreatynina to organiczny związek chemiczny. Powstaje w mięśniach z fosforanu kreatyny w wyniku przemian biochemicznych, głównie w mięśniach szkieletowych. Stanowi wraz z mocznikiem jeden z najważniejszych związków azotowych we krwi. W praktyce klinicznej kreatynina jest ważnym markerem biochemicznym. Pozwala na monitorowanie stanu i funkcji nerek. Jest wydalana przez nerki wraz z moczem (przesączana w kłębuszkach nerkowych) i służy do oceny wielkości przesączania kłębuszkowego – klirens kreatyniny (tzw. GFR, glomerular filtration rate). GFR jest jednym z najważniejszych wskaźników czynności nerek. Ilość wydalanej w ciągu doby kreatyniny zależy od masy mięśniowej badanego, płci, ogólnego stanu zdrowia i wieku oraz stosowanej diety. Stężenie kreatyniny podaje się w przeliczeniu na kilogram masy ciała. Wzrost poziomu kreatyniny we krwi określa także zmiany GFR.

Klirens kreatyniny GFR – znaczenie w diagnostyce chorób nerek

Wartość klirensu kreatyniny GFR określa, jaka ilość związku uległa przesączeniu w kłębuszku nerkowym w jednostce czasu i tym samym określa zdolność nerek do oczyszczania krwi z kreatyniny, a także innych metabolitów. Badanie GFR jest zalecane wszystkim pacjentom, u których podejrzewa się zaburzenia pracy nerek, szczególnie gdy występują takie objawy jak: powstawanie obrzęków (zwłaszcza wokół kostek), zmniejszenie lub zwiększenie ilości wydalanego moczu, ból i pieczenie przy oddawaniu moczu, zmianę zabarwienia skóry (krwiomocz), świąd skóry, drżenia mięśni, utratę apetytu, nudności i wymioty, uczucie zmęczenia, ból w okolicy lędźwi.

Klirens kreatyniny wykorzystywany jest także do oceny stopnia uszkodzenia nerek i oraz do monitorowania terapii lekami o potencjalnym działaniu nefrotoksycznym.

Na czym polega badanie kreatyniny w surowicy  krwi?

Badanie laboratoryjne określające poziom kreatyniny w surowicy powinno być przeprowadzane profilaktycznie przez osoby dorosłe raz w roku, nawet jeżeli nie występują objawy chorobowe. Za szczególnie niepokojące dolegliwości ze strony układu moczowego, które skłaniają do diagnostyki, zalicza się zmianę zabarwienia moczu, pienienie się moczu, ból w okolicy nerek, obrzęki kończyn dolnych. Regularne wykonywanie badania pozwala na wczesne wykrycie ewentualnych schorzeń, których objawy dają o sobie znać w późnym i zaawansowanym stadium.

Badanie, w którym oznacza się poziom kreatyniny, to badanie biochemiczne, które polega na pobraniu krwi na czczo między godz. 7.00-10.00 (z uwagi na zmienność dobową poziomu wskaźnika). Zaleca się, by ostatni posiłek poprzedniego dnia był spożyty nie później niż o godz.18.00. Przed badaniem zaleca się wypić szklankę wody. Na wynik badania może wpłynąć również intensywny wysiłek fizyczny, dlatego należy ograniczyć aktywność fizyczną na dobę przed badaniem. Wynik testu laboratoryjnego określa, jaka ilość kreatyniny jest wydalana z organizmu w ciągu 24 godzin. Wartość ta ocenia w jakim stopniu nerki prawidłowo oczyszczają krew z substancji toksycznych, które powstają podczas przemian metabolicznych. Badanie poziomu kreatyniny w surowicy krwi wykonuje się także przed zabiegami chirurgicznymi oraz przed badaniami diagnostycznymi wymagającymi podania kontrastu, takimi jak tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny czy koronografia.

Normy kreatyniny w surowicy krwi

Wartości referencyjne mogą się różnić w zależności od laboratorium (z powodu rodzaju aparatury lub zastosowanej metody). Wynik badania u osoby dorosłej powinien mieścić się w zakresie od 53 do 115 mmol/l, czyli 0,6-1,3 mg/dl, a wynik GFR powinien wynosić 90ml/min/1,73m2. U noworodków norma kreatyniny waha się między 0,3 a 1,0 mg/dl, u niemowląt 0,2-0,4 mg/dl, natomiast norma u dzieci starszych wynosi 0,3-0,7 mg/dl. Niska kreatynina u dziecka powyżej 12 roku życia uważa się na poziomie poniżej 0,3 mg/dl.  

W przypadku badania, które przeprowadzone zostało na próbce moczu, norma kreatyniny przyjęta dla kobiet wynosi 0,74–1,57 g/dobę lub 7–14 mmol/dobę, a dla mężczyzn 1,04–2,35 g/dobę lub 9–21 mmol/dobę.

Za istotny przyjmuje się wzrost poziomu kreatyniny powodujący obniżenie  GFR o około 50%  (40-60 ml/min/1,73m2). Obliczenie GFR wymaga oznaczenia stężenia kreatyniny we krwi oraz w dobowej zbiórce moczu. W praktyce stosuje się wzór, który pozwala na podstawie wieku, płci oraz stężenia kreatyniny na oszacowanie GFR (ang. estimated GFR – eGFR). Obliczenie eGFR jest wskazane u osób, u których wartości kreatyniny w surowicy mogą być niskie np.: u osób wyniszczonych i osób starszych. eGFR jest wyliczany w oparciu o wiek, wagę, powierzchnię ciała, płeć, rasę, poziom kreatyniny w surowicy. eGFR jest wskaźnikiem pozwalającym skutecznie wykryć dysfunkcję nerek, stosowanym w badaniach przesiewowych. U dzieci poniżej 12 roku życia nie wylicza się eGFR.

Podwyższony poziom kreatyniny – o czym świadczy?

Nieprawidłowe stężenia kreatyniny we krwi, które przekraczają wartości referencyjne mogą świadczyć o rozwoju chorób i dysfunkcji w obrębie nerek oraz układu moczowego, takich jak ostra niewydolność nerek czy kwasica ketonowa. Wzrost przyjętych wartości wskazuje na obniżoną zdolność komórek nerkowych do filtracji krwi i oczyszczaniu z toksycznych produktów przemiany materii. Stan ten wymaga konsultacji lekarskiej oraz dalszej, bardziej zaawansowanej diagnostyki. Podwyższony poziom kreatyniny może także wynikać ze zbyt dużych ilości mięsa w diecie, nadmiernego spożycia białka lub też stosowania określonych suplementów diety. W każdym przypadku należy przeprowadzić dalszą diagnostykę w celu wykluczenia schorzeń układu moczowego. Podwyższony poziom kreatyniny występuje u osób z niewydolnością serca, niewydolnością wielonarządową i we wstrząsie.

Obniżony poziom kreatyniny – o czym świadczy?

Niski poziom kreatyniny w surowicy krwi u dzieci i dorosłych może wskazywać na odwodnienie, choroby przebiegające z zanikiem mięśni (dystrofie mięśniowe), choroby nerek. Obniżony poziom kreatyniny może także wskazywać na zbyt niską masą mięśniową, niedożywienie, restrykcyjną dietę, wyniszczenie organizmu. Obniżoną wartość obserwuje się również  u osób przyjmujących leki przeciwzapalne, sterydowe i moczopędne oraz u kobiet w ciąży.

Co zrobić w przypadku nieprawidłowych wyników?

Stwierdzone po raz pierwszy zwiększone stężenie kreatyniny w surowicy krwi wymaga oceny przez lekarza (pilnej, jeśli występują objawy ostrej fazy choroby, np. ból, gorączka, wymioty, biegunka, zaburzenia w oddawaniu moczu). Konsultacja lekarska jest konieczna w przypadku stwierdzenia zwiększenia stężenia kreatyniny u osoby z rozpoznaną już przewlekłą chorobą nerek.