Szkarlatyna, inaczej płonica, jest jedną z najpowszechniejszych chorób zakaźnych. To choroba bakteryjna, na którą chorują głownie dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Nieleczona może doprowadzić do poważnych powikłań, mogących zagrażać zdrowiu. Dlatego tak ważna jest wczesna diagnoza oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia. Obecnie nie jest znana szczepionka chroniąca przed zachorowaniem na szkarlatynę. Jakie są więc źródła zakażenia płonicy? Na jakie objawy należy szczególnie zwrócić uwagę? Jak prawidłowo leczyć szkarlatynę? O tym przeczytacie w poniższym wpisie.

Szkarlatyna – źródła zakażenia, przyczyny choroby

Szkarlatyna znana jest jako choroba zakaźna, którą wywołują głównie bakterie Streptococcus pyogenes, czyli bakterie paciorkowca beta-hemolizujacego należącego do grupy A. To ten sam szczep drobnoustrojów, który wywołuję anginę bakteryjną (ropną). Bakterie te wytwarzają pirogenne egzotoksyny. Do rozwoju choroby dochodzi u osób wrażliwych na działanie szkodliwych toksyn. Większość zachorowań na płonice notuje się w okresie jesienno-zimowym. Częściej chorują dzieci niż dorośli, głównie w wieku 5-15 lat. Na szkarlatynę nie chorują niemowlęta. Zarazić się można drogą kropelkową, przez bezpośredni kontakt z osobą chorą lub z przedmiotami, których używała. Do zakażenia może także dojść przez uszkodzoną skórę (np. zranienie, zmiany opryszczkowe). Jest to tzw. płonica przyranna. Płonica może być także powikłaniem anginy wywołanej zakażeniem paciorkowcami. Okres wylęgania bakterii wynosi od 12 godzin do 4 dni. Na płonicę można zachorować trzy razy – na każdy typ toksyny bakteryjnej A, B lub C. Przechorowanie uodparnia na dany typ toksyny. Po zachorowaniu powstają swoiste przeciwciała, co zapobiega działaniu toksyn erytrogennych.

Jak rozpoznać szkarlatynę? Objawy choroby

Jak rozpoznać szkarlatynę, szczególnie u dzieci? Początek choroby jest nagły. Pojawia się silny ból gardła, utrudniający przełykanie, a następnie zapalenie gardła i migdałków podniebnych. Ból głowy oraz gorączka powyżej 38°C to kolejne objawy. Poza gorączką stwierdza się również złe samopoczucie, osłabienie i ogólne uczucie rozbicia. U dzieci może wystąpić również ból brzucha, z towarzyszącymi nudnościami i wymiotami. Na języku występuje początkowo biały nalot. Następnie po kilku dniach język staje się czerwony z widocznymi brodawkami (tzw. malinowy język). W przebiegu szkarlatyny obserwuje się także czerwone wybroczyny na błonie śluzowej podniebienia oraz powiększone węzły chłonne szyjne. Nie występuje nieżyt nosa oraz katar, podobnie jak w przebiegu anginy ropnej. W przypadku szkarlatyny przyrannej nie ma zmian w gardle. W drugiej dobie od zachorowania pojawia się charakterystyczna, drobnoplamista wysypka na skórze. Obejmuje twarz z wyjątkiem trójkąta pomiędzy fałdami nosowymi i brodą oraz pachy, pachwiny i pośladki. Może zlewać się w plamy. Wysypka jest szczególnie obfita w miejscach na skórze, które są najbardziej ciepłe, jak pachwiny, zgięcia łokciowe i kolanowe. Ponadto na twarzy pojawia się silny rumień. Skóra w trójkącie wyznaczonym przez nos i kąciki ust (tzw. trójkąt Fiłatowa) pozostaje w naturalnym kolorze. Oprócz wysypki na ciele i w gardle obserwuje się również nitkowate wybroczyny (tzw. linie Pastii), powstające w wyniku uszkodzenia naczyń krwionośne przez bakterie, które stają się kruche. Zwykle wysypka znika po kilku godzinach lub po kilku dniach w zależności od tego jak jest intensywna. Charakterystyczne w przebiegu szkarlatyny jest również drobne złuszczanie się skóry, które utrzymuje się kilka tygodni. W 7 dniu od zachorowania obserwuje się łuszczenie skóry twarzy, po 2 tygodniach skóry tułowia, a po 3 tygodniach dłoni i stóp. Objawy szkarlatyny u dorosłych są podobne. W ostrym przebiegu szkarlatyny dochodzi do rozwoju ciężkiej postaci choroby z zaburzeniem pracy układu krążenia. Może dojść do zapalenia mięśnia sercowego. Obserwuje się także powiększenie wątroby i śledziony. Lekarze zwracają uwagę, że obecnie szkarlatyna u dzieci może nie dawać wszystkich typowych objawów. Lekarze rozpoznają chorobę na podstawie obrazu klinicznego i typowych dla płonicy objawów – obserwacji charakterystycznej wysypki. Wykonuje się posiew wymazu z gardła i migdałków na obecność paciorkowców z grupy A, a także morfologie i ASO (polega na pomiarze stężenia – miana przeciwciał ASO – antystreptolizyny O, swoistych dla egzotoksyny wytwarzanej przez paciorkowce beta-hemolizujące grupy A). W badaniach laboratoryjnych krwi często występuje leukocytoza, czyli podwyższona liczba leukocytów w morfologii krwi obwodowej oraz podwyższony poziom białka C-reaktywnego (CRP) oraz odczynu Biernackiego (OB). Niektóre objawy szkarlatyny mogą być niespecyficzne, co oznacza, że mogą występować również w przebiegu innych chorób. W różnicowaniu płonicy należy brać pod uwagę takie choroby jak angina, różyczka, odra, zespół wstrząsu toksycznego, reakcje alergiczne spowodowane przyjmowanymi lekami, choroba Kawasakiego oraz zakażenie gronkowcem.

Leczenie szkarlatyny

Podstawowym celem leczenia płonicy jest usunięcie bakterii z organizmu i tym samym zahamowanie działania wytwarzanych przez nie toksyn. Leczenie szkarlatyny polega głównie na podaniu właściwego antybiotyku, przeważnie z grupy penicylin. Czas antybiotykoterapii zwykle trwa około 10 dni. W przypadku uczulenia na penicyliny, stosuje się leki z grupy makrolidów (np. erytromycynę, azytromycynę lub klarytromycyna). W tym czasie nie należy przerywać leczenia bez wiedzy lekarza. Bakterie mogą wówczas przetrwać w organizmie chorego i spowodować stan nosicielstwa. Antybiotyki należy przyjmować regularnie, o określonych godzinach, aby utrzymać stężenie leku na stałym poziomie przez cały czas terapii. Chorym podaje się również leki przeciwgorączkowe (np. paracetamol, ibuprofen), leki o miejscowym działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym (np. zawierające benzydaminę, lidokainę, salicylan choliny) w postaci pastylek do ssania, sprayu, płukanek. Zaleca się również spożywanie dużej ilości płynów. Należy również pamiętać o odpowiednim odżywieniu. Choroba przebiegająca z gorączką powoduje wzrost zapotrzebowania na energię, składniki odżywcze oraz wzrost przemiany materii. Należy zadbać o odpowiednią dietę – dietę łatwostrawną lub lekkostrawną bogatobiałkową. W czasie choroby i rekonwalescencji ważne jest, by dostarczyć organizmowi wszystkie potrzebne składniki odżywcze i unikać ciężkostrawnych produktów i potraw (smażonych, przetworzonych). W przypadku braku apetytu, zwłaszcza u chorych dzieci, można skorzystać z żywności specjalnego przeznaczenia medycznego do postępowania dietetycznego w niedożywieniu związanym z chorobą (np. Nutridrink, Fresubin, Supportan drink). Produkty te zastępują pełnowartościowy posiłek i całkowicie pokrywają zapotrzebowanie na składniki odżywcze. Leczenie chorego ze szkarlatyną może odbywać się w warunkach domowych. Leczenie szpitalne jest stosowane w przypadku ciężkiej postaci choroby i pojawienia się powikłań.

Powikłania po szkarlatynie

Powikłania po szkarlatynie zdarzają się rzadko i występują w przypadku, gdy nie zostanie wdrożona właściwa antybiotykoterapia lub gdy choroba jest zbyt krótko leczona. Powikłania mogą też wynikać ze zbyt późnego rozpoznania choroby lub nietrafnego rozpoznania objawów, rezygnacji z konsultacji lekarskiej. Powikłań płonicy nie należy lekceważyć, ponieważ mogą zagrażać zdrowiu. Śmiertelność w nieleczonej płonicy wynosi 15–20%. Wśród powikłań wyróżnia się kłębuszkowe zapalenie nerek oraz gorączkę reumatyczną. U chorych może również dojść do rozwoju stanu zapalnego stawów czy też zatok. Obserwuje się również powikłania ropne takie jak ropień okołogardłowy, ropne zapalenie węzłów chłonnych szyjnych, ropne zapalenie ucha środkowego i/lub wyrostka sutkowatego (części czaszki w okolicy ucha), ropne zapalenie zatok przynosowych. Dużo rzadziej dochodzi do zapalenia płuc, zapalenia wsierdzia, zapalenia wątroby lub zapalenia opon mózgowych. W stanach ciężkich może dojść do rozwoju posocznicy – tzw. sepsy.

Jeżeli dojdzie do zakażenia szkarlatyną w okresie ciąży to konieczna jest konsultacja lekarska i wybór bezpiecznej metody leczenia. Stosowana antybiotykoterapia nie zagraża płodowi. Należy wdrożyć leczenie w celu uniknięcia powikłań. Poza tym, w aptekach jest dostępny szereg leków OTC, które można stosować w leczeniu objawowym płonicy u ciężarnych, takich jak tabletki do ssania na ból gardła czy też przeciwgorączkowy paracetamol.

Zapobieganie szkarlatynie opiera się na profilaktyce. Zaleca się unikania kontaktu z chorym oraz przestrzegania zasad higieny. Należy zadbać o częste mycie i dezynfekcje rąk. Warto również skorzystać z maseczek ochronnych na twarz, zwłaszcza gdy nie jest możliwe unikanie kontaktu z chorym. Nie należy korzystać z przedmiotów osobistego użytku chorego. Chorego należy odizolować przez pierwsze 24 godziny od rozpoczęcia leczenia właściwym antybiotykiem. Dzieci nie powinny w tym czasie uczęszczać do szkoły.