Witamina D – właściwości i rola, objawy niedoboru, suplementacja

Witamina D to rozpuszczalny w tłuszczach związek organiczny, który jest potrzebny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Dzieli się na ergokalcyferol, inaczej witaminę D2, oraz cholekalcyferol, zwany również witaminą D3, a także witaminę D1 (kalcyferol). Witamina D syntetyzowana jest przez skórę podczas ekspozycji na słońce, a ponadto znajduje się w produktach spożywczych. Ilość potrzebnej organizmowi wit. D, która jest dostarczana z pokarmem, zwykle nie jest jednak wystarczająca do utrzymania jej odpowiedniego poziomu w organizmie, dlatego bardzo ważne jest uzupełnianie jej niedoborów, które mogą się pojawiać zwłaszcza w miesiącach jesienno-zimowych. Do czego potrzebna jest witamina D i jakie są objawy jej niedoboru? W czym jest witamina D i jak powinna wyglądać jej suplementacja? Po odpowiedzi na powyższe pytania zapraszamy do artykułu! 

Właściwości i rola witaminy D

Jedną ze szczególnie cennych dla organizmu człowieka witamin jest witamina D. W jej charakterystyce najważniejsze znaczenie mają dwie formy – występująca naturalnie w organizmach roślinnych, grzybach i drożdżach witamina D2 oraz znajdująca się w pokarmach pochodzenia zwierzęcego witamina D3. Właściwości tego związku są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Wit. D3 jest nierozpuszczalna w wodzie, jednak rozpuszcza się w tłuszczach, a poza tym jest odporna na wysoką temperaturę. 

Witamina D często jest nazywana witaminą słońca, ponieważ jej najważniejszym źródłem jest synteza skórna – występująca po ekspozycji na światło słoneczne. Synteza skórna po ekspozycji na promieniowanie UV jest w stanie pokryć aż 90% dziennego zapotrzebowania na ten związek. W naszym kraju możliwe jest to jednak tylko w cieplejszych miesiącach, natomiast jesienią i zimą najczęściej konieczna jest dodatkowa suplementacja witaminy D. Niedobór witaminy D może mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Może prowadzić między innymi do osłabienia kości, a także do obniżenia odporności i zwiększenia podatności organizmu na infekcje bakteryjne i wirusowe.

Rola witaminy D w organizmie

Związek ten pełni w organizmie człowieka wiele ważnych funkcji, dlatego należy zadbać o jego właściwy poziom. Właściwości i rola witaminy D są niezwykle istotne dla prawidłowego funkcjonowania człowieka. Na co witamina D3 ma kluczowy wpływ? Wpływa między innymi na:

• układ nerwowy,
• układ kostny,
• układ odpornościowy,
• układ mięśniowy,
• układ krążenia.

Najważniejsze funkcje witaminy D3 wiążą się z utrzymaniem prawidłowego poziomu wapnia i fosforu w organizmie. Te pierwiastki są niezbędne do właściwej budowy zębów i kości. Witamina D pomaga również wchłaniać wapń, a poza tym uczestniczy w jego transporcie do kości. Wit. D w połączeniu z wapniem zapewnia również ochronę przed problemami dotykającymi układ sercowo-naczyniowy, do których zalicza się zawał serca, chorobę wieńcową czy udar. Związek ten pobudza także komórki układu odpornościowego do wytwarzania przeciwciał, których głównym zadaniem jest ochrona przed infekcjami. Poza tym wit. D może redukować ryzyko wystąpienia alergii oraz anemii.

Mówi się, że suplementacja wit. D3 zmniejsza ryzyko rozwoju raka piersi u kobiet, a także redukuje ryzyko wystąpienia stwardnienia rozsianego oraz cukrzycy typu 1. Ma też istotny wpływ na funkcjonowanie trzustki, przez co zmniejsza ryzyko wystąpienia nowotworów tego narządu. Witamina D3 jest także bardzo ważna dla kobiet karmiących piersią, planujących ciążę oraz będących w ciąży, wpływając korzystnie na prawidłowy rozwój dziecka. Inna rola witaminy D w organizmie polega na przyspieszeniu spalania tkanki tłuszczowej, co może mieć istotne znaczenie w procesie odchudzania i pracy nad sylwetką. 

Witamina D dla dzieci i niemowląt

U dzieci i niemowląt witamina D pełni bardzo ważne funkcje. Uczestniczy między innymi w procesach dojrzewania i wzrostu organizmu. Inne ważne funkcje witaminy D dla tej grupy wiekowej wiążą się z regulacją gospodarki wapniowo-fosforanowej. Poza tym wit. D warunkuje odpowiedni rozwój kości. Bez udziału witaminy D organizm dziecka nie jest w stanie prawidłowo przyswajać wapnia. Niedobór witaminy D w przypadku dzieci i niemowląt może prowadzić do znacznie częstszych infekcji i chorób, co jest związane ze spadkiem odporności organizmu oraz przyczyniać się do rozwoju krzywicy.

Witamina D dla dzieci i niemowląt ma również związek z układem nerwowym, gdyż wpływa korzystnie na jego funkcjonowanie. Jeśli chodzi o układ nerwowy niemowląt i dzieci, niedobór wit. D u tej grupy wiekowej może objawiać się w postaci problemów z koncentracją. Poza tym u dzieci może często dochodzić do zaburzeń nastroju. 

Zbyt niska zawartość witaminy D może przyczyniać się do rozwoju próchnicy – już na etapie wyrzynania się zębów mlecznych. Suplementacja witaminy D i wysokość podawanych dziecku dawek powinny zostać najpierw skonsultowane z lekarzem, ponieważ dla organizmu szkodliwy jest zarówno niedobór, jak i nadmiar tej witaminy.

Niedobór witaminy D w organizmie

Witamina D ma ogromny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Niedobór witaminy D w organizmie jest zwykle spowodowany niewystarczającą ekspozycją skóry na słońce oraz dietą, która jest uboga w produkty zawierające ten związek. Jej niedobór jest powszechny zwłaszcza w krajach znajdujących się na północy, gdzie kąt padania promieni słonecznych nie gwarantuje odpowiedniego nasłonecznienia. Z kolei w naszym kraju synteza skórna witaminy D3 jest nieefektywna w okresie od października do kwietnia, dlatego lekarze zalecają, by szczególnie w okresie jesienno-zimowym suplementować witaminę D, chroniąc się tym samym przed skutkami jej niedoborów.

Na niedobór wit. D narażone są również osoby z cukrzycą, otyłością, a także pacjenci zmagający się z chorobami nerek i wątroby oraz przyjmujący przez dłuższy czas niektóre leki. Jeśli chodzi o niedobór wit. D w organizmie, jest on szczególnie niebezpieczny w przypadku osób starszych, u których może przyczyniać się do występowania poważnych problemów z prawidłowym funkcjonowaniem układu immunologicznego. Niedobór witaminy D3 u dzieci i młodzieży jest równie groźny, co u osób starszych, ponieważ może stać się przyczyną wystąpienia nieodwracalnych wad postawy.

Skutki niedoboru witaminy D w organizmie

Niedobór witaminy D najczęściej niesie za sobą negatywne konsekwencje dla zdrowia pacjenta. Nie bez powodu zaleca się suplementację tej witaminy u noworodków i niemowląt czy też u dzieci i osób starszych w okresie jesienno-zimowym. Jeśli chodzi o skutki niedoboru witaminy D w organizmie, zalicza się do nich między innymi:

• problemy z prawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego, 
• złamania, skrzywienia oraz zwyrodnienia układu kostnego,
• wypadanie zębów,
• przyspieszenie procesów starzenia organizmu, 
• osteoporozę oraz osteomalację, 
• nowotwory: prostaty, piersi oraz jelita grubego,
• choroby, do których zalicza się między innymi stwardnienie rozsiane oraz reumatoidalne zapalenie stawów, 
• częste stany zapalne skóry,
• pogorszenie słuchu.

Jakie są objawy niedoboru witaminy D?

W przypadku długotrwałego utrzymywania się niskiego poziomu witaminy D w organizmie zaczynają występować objawy niedoboru tej witaminy? U osób dorosłych może on dawać następujące objawy:

• wypadanie włosów (spowodowane zakłócaniem cyklu ich życia),
• wolniejsze gojenie się ran,
• złe samopoczucie i depresja, 
• szybkie przemęczanie się, 
• problemy z apetytem,
• nadwaga,
• próchnica, 
• choroby przyzębia,
• ciągłe wrażenie „bólu skóry”, 
• nadciśnienie tętnicze, 
• uciążliwe bóle stawów, mięśni, pleców oraz kości, 
• problemy z zasypianiem i snem,
• spadek odporności objawiający się zwiększoną podatnością na infekcje, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym.

Jeśli chodzi o objawy niedoboru witaminy D u niemowląt i dzieci, zalicza się do nich między innymi powolne zarastanie ciemiączka. Poza tym często u najmłodszych pacjentów obserwuje się krzywicę. U niektórych dzieci z tej grupie wiekowej pojawiać się mogą również zaparcia. Powolny wzrost, płaska główka i guzy czołowe, a także opóźnione wyrzynanie zębów to kolejne objawy świadczące o niedoborze witaminy D w organizmie.

Trzeba jednak wiedzieć, że u niektórych pacjentów problemem może okazać się nie tylko niedobór, ale również nadmiar witaminy D – choć ten akurat zdarza się stosunkowo rzadko (co nie znaczy, że jest niemożliwy). Nadmiar witaminy D może objawiać się w postaci zwapnienia kości, a także stwardnienia tkanek tworzących naczynia krwionośne. Do najczęstszych objawów nadmiaru wit. D zalicza się również uczucie suchości w ustach i metaliczny smak. Poza tym u części pacjentów mogą pojawiać się biegunki, nudności, wymioty oraz zaparcia i częste bóle głowy.

W czym jest witamina D?

W naszym klimacie, kiedy promienie słoneczne są bardzo często przysłonięte przez chmury, należy w szczególności zadbać o odpowiedni poziom witaminy D w organizmie. Aby nie dopuścić do wystąpienia niedoboru witaminy D, należy zwrócić uwagę na skład swojego menu, czyli dietę uwzględniającą produkty bogate w witaminę D. 

W czym jest witamina D? Znaleźć ją można w różnych pokarmach. Najwięcej witaminy D znajduje się w rybach (węgorz, sardynki, makrela, tuńczyk, łosoś i śledź). Witamina D jest również obecna w produktach nabiałowych, do których zalicza się sery pleśniowe i dojrzewające, jogurty czy masła.

Cennym źródłem witaminy D jest też wątroba, jaja (żółtka), a także grzyby (jak chociażby smardze). Warto postawić również na dobrej jakości oleje rybie, które często podawane są na odporność – na szczególną uwagę zasługuje między innymi tran z dorsza. Źródłem witaminy D mogą być też produkty żywnościowe specjalnie wzbogacane w ten związek. Zalicza się do nich np. margaryny, płatki śniadaniowe czy też sok pomarańczowy.

Profilaktyka niedoboru witaminy D obejmuje również, czy też szczególnie, ekspozycję na światło słoneczne. W naszym kraju właściwy poziom syntezy tego składnika możliwy jest w okresie wiosenno-letnim – zwłaszcza między godziną 10 a 15. Wystarczy zaledwie kilkanaście minut ekspozycji odkrytego ciała na słońce, by pokryć dzienne zapotrzebowanie naszego organizmu na witaminę D. W okresie jesienno-zimowym słońca jest jednak u nas znacznie mniej, ponadto rzadziej wychodzimy z domu i raczej zasłaniamy ciało, chroniąc się przed niższą temperaturą. Z tego powodu zaleca się wówczas dodatkową suplementację witaminy D. Preparaty zawierające witaminę D w wygodnej do stosowania formie kapsułek czy też tabletek, można znaleźć między innymi w ofercie apteki internetowej Rosa. Dostępne są tam także inne, atrakcyjne formy witaminy D dla dzieci – między innymi krople, spraye czy żelki.

Witamina D – badania

Oznaczenie poziomu wit. D z krwi zaleca się między innymi pacjentom, u których podejrzewa się występowanie zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej. Badanie pod kątem stężenia witaminy D zalecane jest również osobom, u których wdrożone zostało leczenie przeciwpadaczkowe, a także pacjentom przyjmującym preparaty przeciwretrowirusowe. Zaburzenia wchłaniania, dieta eliminacyjna oraz zespół upośledzonego trawienia i/lub wchłaniania to kolejne powody, w związku z którymi konieczne może okazać się wykonanie badań poziomu wit. D. Osoby, które zaobserwowały u siebie objawy niedoboru witaminy D, również powinny jak najszybciej udać się do lekarza, który zleci odpowiednie badania, by na podstawie otrzymanych wyników poznać dokładne przyczyny niedoboru wit. D i ustalić bezpieczną suplementację. Stężenie witaminy D3 w surowicy oznacza się na podstawie badań laboratoryjnych.

Prawidłowe stężenie witaminy D w organizmie mieści się w przedziale od 30 do 50 ng/ml. Wartości poniżej 30 ng/ml są już alarmujące i wymagają działań zaradczych. Z niedoborem wit. D ma się do czynienia, jeśli jego stężenie spadnie poniżej wartości 20 ng/ml. W zależności od poziomu stężenia witaminy D w organizmie wyróżnia się 3 stopnie niedoboru:

• 20-30 ng/ml to poziom suboptymalny,
• 10-20 ng/ml oznacza znaczny niedobór,
• 0-10 ng/ ml to ciężki niedobór.

Do badania poziomu wit. D nie trzeba się specjalnie przygotowywać – nie ma konieczności przychodzenia na nie na czczo, warto jednak wcześniej wypić kilka szklanek wody w celu zwiększenia objętości krążącej w żyłach krwi. Poziom witaminy D w organizmie można również określić, wykonując test kasetkowy w domu lub przeprowadzając wysyłkowe badanie profilu metabolitów witaminy D, do którego pobierana jest próbka krwi włośniczkowej z palca. Po rozpoznaniu niedoboru wit. D konieczne jest wdrożenie leczenia. W tym celu lekarz zaleca pacjentom terapie polegające na przyjmowaniu odpowiednio dobranych dawek tego związku. Dawkowanie ustalane jest indywidualnie, w zależności od otrzymanych wyników oraz objawów towarzyszących.

Suplementacja witaminy D – jak powinna wyglądać?

Jak zostało wspomniane już wcześniej, zróżnicowane funkcje witaminy D są niezwykle ważne dla prawidłowego funkcjonowania większości układów w ciele człowieka. Dzienne zapotrzebowanie na wit. D różni się w zależności od wieku pacjentów. Skutecznym rozwiązaniem mającym na celu przeciwdziałanie niedoborom witaminy D jest jej właściwa suplementacja. Suplementacja witaminy D powinna mieć miejsce już od pierwszych dni życia dziecka, ponieważ witamina D jest niezbędna np. do prawidłowego rozwoju kości. Dobranie odpowiedniej dawki wit. D w poszczególnych grupach wiekowych zależy też od innych czynników, do których zalicza się między innymi poziom nasłonecznienia związany z porą roku, a także nawyki żywieniowe i styl życia. Dopuszczalna dobowa dawka witaminy D wynosi:

• 400–600 IU na dzień dla noworodków i niemowląt,
• 600–1000 IU na dzień dla dzieci i młodzieży,
• 800–2000 IU na dzień dla dorosłych,
• 2000–4000 IU na dzień dla osób powyżej 75 lat.

Suplementacja witaminy D jest bardzo ważna w przypadku każdej grupy wiekowej. Zawsze powinna być skonsultowana z lekarzem, gdyż aby wyznaczyć skuteczną i zarazem bezpieczną dawkę, konieczne jest wykonanie badania poziomu wit. D we krwi. Z uwagi na to, że witamina D jest rozpuszczalna w tłuszczach, do jej wchłaniania niezbędna jest obecność kwasów tłuszczowych. W związku z powyższym pacjentom zaleca się najczęściej suplementowanie tej witaminy podczas posiłków, które zawierają tłuszcz lub wybieranie preparatów z dodatkiem oleju.