Podwyższony odczyn Biernackiego  – o czym świadczy?

Oznaczenie odczynu Biernackiego, czyli wskaźnika OB to jedno z najczęściej wykonywanych badań laboratoryjnych, które wykorzystuje się w diagnostyce i kontroli wielu chorób. Jakie są zatem prawidłowe normy parametru OB u dzieci i u dorosłych? Od czego zależy wartość OB? Jak interpretować wyniki? O czym może świadczyć podwyższony odczyn Biernackiego? W przypadku jakich chorób dochodzi do odchyleń od norm OB? Odpowiedzi znajdziecie w poniższym wpisie.

Co to jest odczyn Biernackiego?

Parametr OB został opisany po raz pierwszy przez polskiego lekarza, filozofa medycyny, profesora Edmunda Biernackiego w 1897 roku. Odczyn Biernackiego (OB), znany również jako opad Biernackiego,  to wskaźnik określający drogę opadania erytrocytów (czerwonych krwinek) w niekrzepnącej krwi w czasie jednej godziny. Jednostką, w której dokonuje się pomiaru są milimetry na godzinę (mm/h). Szybkość z jaką erytrocyty opadają w jednostce czasu może być związana z występowaniem stanu zapalnego w organizmie.

Wskaźnik OB często określa się razem z innymi parametrami morfologii krwi. Do badania nie trzeba się przygotować w specjalny sposób. Oznaczenie wykonuje się na czczo (ponieważ pokarm mógłby zafałszować wyniki), tzn. 6-8 godzin od ostatniego posiłku, w godzinach porannych. Badanie polega na pobraniu od pacjenta krwi żylnej. Następnie pobrany materiał poddaje się ocenie. Po pobraniu, krew umieszcza się w specjalnej probówce (kapilarze), którą ustawia się pionowo. W takich warunkach erytrocyty ulegają sedymentacji i oddzielają się od osocza. Po upływie godziny mierzy się odległość między górną granicą osocza w kapilarze, a górną granicą erytrocytów. Następnie oblicza się szybkość, z jaką krwinki czerwone opadły na dno probówki.

Zaleca się wykonanie badania parametru OB przynajmniej jeden raz w roku u osób potencjalnie zdrowych. Prawidłowa wartość opadu Biernackiego nie wyklucza jednak istnienia poważnych i zagrażających zdrowiu chorób.

Norma odczynu Biernackiego

Należy podkreślić, że OB norma zależy od wieku oraz od płci pacjentów. Jej wartości mogą być różne w zależności od norm referencyjnych, które zostały przyjęte przez laboratorium diagnostyczne, w którym badanie OB jest wykonywane. Za prawidłowe OB krwi można przyjąć następujące wartości:

• noworodki (niezależnie od płci) - 0 - 2 mm/h;
• niemowlęta do 6. miesiąca życia (niezależnie od płci) - 12 - 17 mm/h;
• kobiety do 50. roku życia – 6 – 12 mm/h;
• kobiety powyżej 50. roku życia - do 30 mm/h;
• mężczyźni do 50. roku życia – 3 –  8 mm/h;
• mężczyźni powyżej 50. roku życia - do 20 mm/h.

Wartości wskaźnika OB zależą od wielu czynników, takich jak: ciąża, faza cyklu miesiączkowego, poziom fibrynogenu, immunoglobulin w surowicy krwi. Na wartość OB może wpływać również objętość erytrocytów, ich liczebność, a także stężenie cholesterolu, albumin oraz lecytyny we krwi.

Podwyższony poziom odczynu Biernackiego – o czym świadczy?

Podwyższony poziom OB, czyli przyspieszony opad krwinek czerwonych w niekrzepnącej krwi, obserwuje się w ostrych i przewlekłych stanach zapalnych, w przebiegu infekcji o podłożu bakteryjnym, wirusowym czy też grzybiczym. Im poważniejsza i dłużej trwająca infekcja, tym wartość OB jest wyższa. Wysoka wartość OB może również świadczyć o chorobach autoimmunologicznych. Przyspieszony opad Biernackiego jest charakterystyczny dla przewlekłych chorób jelit, takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz dla chorób o podłożu reumatoidalnym – reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, dna moczanowa, polimialgia reumatyczna. Odczyn Biernackiego może być również przyspieszony w przebiegu nadczynności i niedoczynności tarczycy, zespołu nerczycowego, marskości wątroby, niedokrwistości hemolitycznej aplastycznej oraz niedokrwistości spowodowanej niedoborem żelaza lub witaminy B12, parodontozy, próchnicy zębów. Podwyższone OB może być także obecne po przebytych urazach, złamaniach, zabiegach oraz w przypadku zatrucia metalami ciężkimi. Przyspieszony odczyn Biernackiego stwierdza się również w przebiegu chorób nowotworowych, takich jak szpiczak mnogi czy też białaczka, lity guz nowotworowy, martwica tkanek, zawał serca, posocznica (sepsa), podwyższony poziomu cholesterolu we krwi.

Za szczególnie niepokojący należy uznać trzycyfrowy wynik odczynu Biernackiego, który może wskazywać na zmiany nowotworowe, różnego rodzaju białaczki czy szpiczaka mnogiego. W takiej sytuacji należy jak najszybciej wdrożyć dalszą diagnostykę i odpowiednie leczenie.

Wartość OB może być jednak  fałszywie zawyżona, zwłaszcza u kobiet w trakcie menstruacji oraz przyjmujących leki antykoncepcyjne. Także u kobiet w ciąży (od około dziesiątego tygodnia ciąży) oraz w okresie połogu (do szóstego tygodnia) odczyn Biernackiego jest fizjologicznie podwyższony. Innym czynnikiem fizjologicznym, który może spowodować podwyższenie parametru OB jest silny stres.

Podwyższone OB u dzieci jest często związane z infekcjami, w szczególności układu oddechowego, którym towarzyszą takie objawy jak kaszel, ból gardła, gorączka. Przyspieszony odczyn Biernackiego u dzieci stwierdza się również w przebiegu chorób pasożytniczych oraz chorób tkanek łącznych, które są jedną z najczęstszych przyczyn podwyższonego OB u dzieci. Są to głównie: gorączka reumatyczna, reumatoidalne zapalenie stawów, choroba Kawasaki. Wysoki odczyn Biernackiego u dziecka może być również spowodowane chorobami nowotworowymi, w szczególności chłoniakami oraz chorobami nerek. Rzadziej przyczyną wzrostu odczynu Biernackiego u dzieci są schorzenia układu nerwowego, stawów lub kości.

Czy wartość odczynu Biernackiego może być zbyt niska?

Sytuacja, gdy OB spada poniżej przyjętych norm ma miejsce niezwykle rzadko. Niska wartość opadu Biernackiego może wskazywać na nadkrwistość, żółtaczkę, choroby alergiczne, przewlekłą niewydolność krążenia, niedobory fibrynogenu, zaburzenia krzepliwości oraz anemie sierpowatą. Fałszywie niskie wartości mogą występować u osób stosujących leki o działaniu przeciwzapalnym, takie jak dobrze znana aspiryna, stosowana w stanach przeziębienia czy kortyzon.

Należy zaznaczyć, że odczyn Biernackiego jest wskaźnikiem prostym,  nieprecyzyjnym, o charakterze niespecyficznym i nie można tylko na podstawie wyniku OB postawić kompletnej i właściwej diagnozy. Nieprawidłowa wartość OB stanowi jeden z pierwszych sygnałów o możliwie występujących zaburzeniach stanu fizjologicznego organizmu czy o rozwijającej się chorobie. Istotne są również wartości innych, dodatkowych parametrów takich jak morfologia krwi czy poziom białka CRP (białko C-reaktywne). Poziom białka CRP u zdrowego człowieka nie powinien przekraczać – 5 mg/l. Jeżeli stwierdza się nieprawidłowe wartości wszystkich wymienionych powyżej parametrów, wówczas niezbędna jest dalsza diagnostyka z użyciem innych badań laboratoryjnych i obrazowych,  która pozwoli na właściwe rozpoznanie przyczyn powstałych odchyleń od przyjętych norm i pozwoli na wdrożenie odpowiedniej terapii.