Mózg jak we mgle – czy tylko po przebyciu COVID 19?

Towarzyszący niedobór promieni słonecznych sprawia, że wiele osób wyraźniej odczuwa zmęczenie i obniżenie nastroju. Objawy i dolegliwości związane z zaburzeniami w zakresie funkcjonowania układu nerwowego czy sfery emocjonalnej mogą mieć wiele różnych przyczyn, ale w kończącym się roku szczególną uwagę zwracamy na zaburzenia, które mogą być następstwem przebycia choroby COVID-19.

Zespół post-covid – wciąż nowe informacje.

Wiele osób, które przechorowały COVID-19 jeszcze przez wiele tygodni, a nawet miesięcy doświadcza problemów, które stanowią ślad przebytej infekcji. Wyniki badań klinicznych pokazują, że nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu nerwowego w przebiegu infekcji SARS-Cov2 mogą wystąpić u znacznej części pacjentów, a do zaburzeń czynnościowych i anatomicznych może dochodzić na kilka sposobów, m. in. poprzez bezpośrednie przedostanie się wirusa do krążenia mózgowego, a także uszkodzenie nerwów obwodowych. Infekcja SARS-Cov2 stanowi dla naukowców zjawisko nadal nie do końca poznane i udokumentowane za pomocą miarodajnych prób klinicznych. Każdego dnia publikowane są nowe doniesienia, które mogą pomóc nam lepiej zrozumieć tę chorobę i wskazać możliwości radzenia sobie z jej konsekwencjami. Aktualnie w medycznej bazie artykułów naukowych PubMed dostępnych jest już ponad 200 tys. publikacji poświęconej nowemu koronawirusowi i chorobie, którą wywołuje. Obrazuje to dynamikę prac w tym zakresie i daje nadzieję, że wkrótce lekarze i pacjenci uzyskają więcej informacji na temat skutecznego radzenia sobie zarówno z chorobą jak i jej długotrwałymi skutkami dla organizmu.

Już w pierwszych miesiącach epidemii wiele osób zgłaszało dolegliwości emocjonalne w postaci obniżonego nastroju, lęku i frustracji wywołanej m. in. izolacją i napływającymi zewsząd informacjami o licznych zachorowanych. Wielu z nas doświadczyło obawy o zdrowie własne i naszych najbliższych, a ci, którzy zetknęli się bezpośrednio z chorobą, niejednokrotnie borykają się z jej następstwami, np. pod postacią chronicznego zmęczenia. W pierwszych miesiącach uwaga lekarzy koncentrowała się na pokonaniu niewydolności oddechowej, która bezpośrednio zagrażała życiu pacjentów, ale wraz z upływem czasu zaobserwowano nowe, często zaskakujące, bo niezwiązane z układem oddechowym, objawy.

”Mgła mózgowa” – znana od lat, opisana na nowo.

Osoby, które przechorowały COVID-19 często skarżą się na zaburzenia poznawcze i psychologiczne. Należą do nich problemy, które mocno wpływają na codzienne funkcjonowanie, np.:

• kłopoty z orientacją w przestrzeni i znalezieniem drogi w znanym otoczeniu,
• problemy z czytaniem i pisaniem, liczeniem,
• zaburzenia pamięci, koncentracji i trudności w uczeniu się,
• spowolnienie reakcji,
• dezorganizacja w codziennych czynnościach.

Dodatkowo, wymienionym zaburzeniom poznawczym towarzyszą także objawy emocjonalne, np.:

• przewlekły stres,
• podwyższony poziom lęku,
• smutek, obniżony nastrój,
• zaburzenia snu i koszmary senne.

Problem jest ważny i złożony, ponieważ objawy te dotyczą wielu osób i utrzymują się niejednokrotnie jeszcze przez długi czas po wyzdrowieniu z infekcji. Zespół opisanych powyżej zaburzeń określany jest mianem „mgły mózgowej” (ang. brain fog). Choć nie jest to fachowy termin medyczny, to nazwa ta dobrze oddaje odczucia pacjentów dotyczące pogorszenia ich stanu zdrowia i obrazowo opisuje funkcjonowanie w sferze intelektualnej i psychologicznej. Podobne deficyty neuropsychologiczne były już wcześniej opisywane przez naukowców jako elementy zespołu przewlekłego zmęczenia.

Określenie „mgła mózgowa” na opisanie problemów zdrowotnych znane jest w medycynie od lat i zanim pojawiło się zagadnienie zespołu post-covid znajdowało zastosowanie w charakterystyce objawów, których przyczyną mogą być np.  przyjmowane leki, zaburzenia nastroju, schorzenia autoimmunologiczne i neurologiczne, a także niedobory niektórych witamin i minerałów czy też niezdrowy styl życia.

Jak wspierać organizm w powrocie do stanu równowagi i zadbać o prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego?

Po dwóch latach od początku epidemii wiemy już, że utrzymujące się dolegliwości w zakresie funkcjonowania poznawczego i emocjonalnego nie wynikają jedynie ze zmęczenia i stresu związanego z przebytą chorobą, ale raczej należą do jej długotrwałych skutków. Występują one powszechnie i dotyczą szerokiego grona osób po przebyciu infekcji i w związku z tym warto wiedzieć, w jaki sposób możemy wspomagać prawidłową pracę układu nerwowego.

Zalecenia dla osób chcących zadbać o kondycję w zakresie funkcji neuro-psychologicznych wydają się uniwersalne i proste do zastosowania w codziennym życiu. Obejmują one wielokierunkową higienę układu nerwowego, m. in.:

• zapewnienie odpowiedniej ilości snu,
• regularna aktywność fizyczna,
• ograniczenie stresu,
• wzbogacenie codziennej diety o witaminy i składniki mineralne sprzyjające zachowaniu optymalnego funkcjonowania organizmu.

Jak wspomniano już powyżej, objawy składające się na ”mgłę mózgową” mogą być również spowodowane deficytami witamin i składników mineralnych w diecie. Obecnie często obserwuje się, że powstają niedobory tych składników wynikające z niewłaściwych nawyków żywieniowych oraz utraty cennych witamin i mikroelementów w procesie oczyszczania i przetwarzania żywności. W związku z tym warto przyjrzeć się bliżej niektórym z nich, aby lepiej zrozumieć, jak ważna jest ich podaż dla optymalnej wydolności i zachowania prawidłowych funkcji układu nerwowego.

Monofosforan urydyny: to syntezowany w wątrobie człowieka związek organiczny, który wchodzi w skład łańcuchów kwasu rybonukleinowego (RNA). Bierze udział w syntezie fosfolipidu, który jest istotnym składnikiem błon komórek nerwowych i ma wielokierunkowy korzystny wpływ na prawidłowy rozwój oraz funkcje układu nerwowego. Substancja ta bierze udział w procesie naprawy i odbudowy uszkodzonych nerwów. Monofosforan urydyny pełni ponadto funkcję przenośnika energii w komórce. Uczestniczy w procesie metabolizmu galaktozy, która obok glukozy i fruktozy stanowi tzw. paliwo komórkowe.

Witamina B12 – jest niezbędna do zachowania równowagi psychicznej, pomaga w uczeniu się i skupieniu uwagi, co ma szczególne znaczenie u osób zdrowych z objawami tzw. mgły mózgowej. Do objawów niedoboru witaminy B12 należą zaburzenia neurologiczne (czucia, ruchu, chodu, pogorszenie pamięci). Należy pamiętać, że suplementacja witaminą B12 jest bezwzględnie konieczna przy stosowaniu diety wegańskiej. Niedobór witaminy B12 obserwowany jest również często u osób w starszym wieku. Jest to związane utrudnionym wchłanianiem tej witaminy z pożywienia.

Witamina B6 – ma wieloraki, korzystny wpływ na funkcjonowanie naszego organizmu i należy do podstawowych witamin biorących udział w regulacji pracy układu nerwowego. Jest ona koenzymem dla niektórych enzymów biorących udział w przemianach aminokwasów, a także bierze udział w metabolizmie węglowodanów złożonych, kwasów tłuszczowych, fosfolipidów i cholesterolu. Wpływa na zapewnienie właściwych funkcji psychologicznych oraz co ważne szczególnie w okresie pandemii, wspiera pracę układu immunologicznego organizmu poprzez udział w biosyntezie przeciwciał. Niedobór tej witaminy obserwuje się dość często, zaś objawy niedoboru witaminy są mało charakterystyczne i trudne do rozpoznania. Należą do nich np. skłonność do irytacji, zmęczenie, zawroty głowy, mdłości.

Witamina B1 - jest niezbędna do syntezy enzymów biorących udział w metabolizmie węglowodanów oraz do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Pomaga ona w utrzymaniu prawidłowych funkcji psychologicznych, zachowaniu dobrej pamięci, jest ważna dla stabilizacji nastroju. Witamina ta ma również wpływ na pracę serca i układu krążenia. Niedobory witaminy B1 mogą powodować zmiany czynnościowe i morfologiczne układu nerwowego. Zwiększone zapotrzebowanie na witaminę B1 obserwuje się u palaczy, osób nadużywających alkoholu oraz pijących w dużych ilościach kawę i herbatę, a także po zabiegach chirurgicznych oraz osób poddanych sytuacjom stresowym.

Kwas foliowy (witamina B9) – jest niezbędny do metabolizmu białek i uczestniczę w budowie struktur komórkowych. Ze względu na ograniczoną możliwość syntezy przez organizm człowieka powinien być dostarczany wraz z pożywieniem lub odpowiednią suplementacją. Należy też wspomnieć, że kwas foliowy jest jednym z elementów diety najczęściej dostarczanym w niewystarczających ilościach. Jego niedobór może być spowodowany zbyt małą podażą w diecie (zbyt mała ilość warzyw, obróbka cieplna potraw), zaburzeniami wchłaniania lub przyjmowaniem niektórych leków. To witamina niezbędna do właściwego funkcjonowania komórek organizmu i zachowania homeostazy, szczególnie układu nerwowego, krwionośnego oraz sercowo–naczyniowego. Do objawów niedoboru zalicza się uczucie zmęczenia, zaburzenie funkcji poznawczych i pogorszenie pamięci, zaburzenia snu oraz obniżenie nastroju.

Miedź – jest pierwiastkiem, który wpływa m.in. na odpowiedni poziom wchłaniania żelaza w przewodzie pokarmowym oraz bierze udział w tworzeniu i prawidłowym funkcjonowaniu czerwonych krwinek. Miedź jest składnikiem wielu enzymów przeciwutleniających. Odpowiedni poziom tego mikroelementu w organizmie warunkuje prawidłową funkcję ośrodkowego układu nerwowego, układu krążenia oraz układu odpornościowego.

Dlaczego to tak ważne?

Możemy zakładać, że dotykające nas wszystkich ograniczenia i trudności związane z trwającą epidemią prędzej czy później miną, ale nie zmienia to faktu, że należy poświęcić szczególną uwagę długoterminowym konsekwencjom zakażenia wirusem SARS-CoV-2 dla zdrowia wielu ludzi. Naukowcy zauważają, że zmiany w ośrodkowym oraz obwodowym układzie nerwowym wywołane infekcją mogą w nieodległej przyszłości przyczynić się do częstszego występowania chorób neurodegeneracyjnych. Jeżeli jesteśmy zdrowi a nie zawsze dobrze komponujemy naszą dietę aby uzupełnić nasz organizm we wszystkie mikro i makro składniki, lub jesteśmy już zdrowi a przeszliśmy COVID-19 a chcemy wspomóc nasz układ nerwowy, powinniśmy pamiętać o odpowiednio zbilansowanej diecie lub wdrożyć odpowiednią suplementację po konsultacji z dietetykiem klinicznym, lekarzem lub farmaceutą.  Pomocą w wygodnym zaspokojeniu zapotrzebowania organizmu na niezbędne składniki odżywcze może być suplementacja gotowymi preparatami o kompleksowym składzie i wielokierunkowym działaniu.

Piśmiennictwo:

1. Zawilska, J. B., et al. COVID-19: Epidemiologia, patogeneza, diagnostyka i objawy kliniczne. Farmacja Polska, 2021, 77.3.

2. Mosiołek, J., Jakubczak, P., Mosiołek, A. Powikłania neuropsychiatryczne związane z COVID-19—przegląd kliniczny. Psychiatria, 18(3) 2021, 232-240.

3. Talarowska, M. Funkcjonowanie poznawcze po przebytej infekcji wirusem SARS-CoV-2. https://www.researchgate.net/publication/349110579_Funkcjonowanie_poznawcze_po_przebytej_infekcji_wirusem_SARS-CoV-2

4. Wądołowska, Lidia, et al., Zalecenia żywieniowe podczas pandemii COVID-19. Stanowisko Komitetu Nauki o Żywieniu Człowieka Polskiej Akademii Nauk. Roczniki Państwowego Zakładu Higieny 72.2 (2021).