Półpasiec – bolesna choroba zakaźna. Jak ją rozpoznać?

Półpasiec to choroba osób dorosłych, choć bardzo rzadko chorują na nią również dzieci. Za jej powstawanie odpowiada wirus VZV, czyli ten sam, który przy pierwszym kontakcie odpowiedzialny jest za objawy ospy wietrznej. Półpasiec występuje zazwyczaj u pacjentów z osłabioną odpornością; uśpiony w organizmie wirus uaktywnia się w sprzyjających warunkach, co prowadzi do wystąpienia charakterystycznych objawów półpaśca. W przypadku tej choroby proces zdrowienia jest długi, a ewentualne powikłania mogą być niebezpieczne. Dowiedz się, jakie są objawy półpaśca oraz jak się leczy tę chorobę.

Czym jest półpasiec i co należy o nim wiedzieć?

Półpasiec (z łac. herpes zoster) to choroba zakaźna, którą wywołuje wirus VZV (ang. varicella zoster virus). Występuje ona u osób, które w dzieciństwie przechodziły ospę wietrzną. Dzieje się tak, ponieważ obie choroby wywołuje ten sam patogen, który po przechorowaniu ospy pozostaje w organizmie chorego w formie utajonej. Po latach może się ponownie aktywować – najczęściej w okresie obniżonej odporności organizmu – właśnie w formie półpaśca. Szacuje się, że najczęściej ta choroba pojawia się u osób powyżej 50. roku życia. Ale – co ciekawe – choroba ta może pojawić się również u dzieci. Tych, które ospę przeszły w ciągu pierwszych dwóch lat swojego życia. Jest to jednak rzadkie zjawisko.

Osoby, które przechorowały ospę wietrzną i wyleczyły się z niej, nie pozbywają się wirusa z organizmu. Przechodzi on w stan uśpienia w komórkach nerwowych i tam oczekuje na sprzyjające warunki, aby móc się ponownie aktywować. Dzieje się tak szczególnie w przypadku wspomnianego już spadku odporności. Zazwyczaj przechorowanie przez pacjenta półpaśca sprawia, że choroba więcej nie powraca, jednak są w tym przypadku wyjątki. Jeśli pacjent ma bardzo poważne deficyty odporności, może zachorować po raz kolejny. Dotyczy to przede wszystkim osób cierpiących na poważne choroby przewlekłe, leczonych onkologicznie czy też zarażonych wirusem HIV. Do ponownego zachorowania na półpasiec może przyczyniać się także bardzo duży, przewlekły stres.

Półpasiec – dlaczego ta choroba się pojawia?

Przyczyną aktywowania się uśpionego wirusa VZV jest spadek odporności organizmu. Przyczyn tego stanu może być wiele: wiek (im jesteśmy starsi, tym mniej odporni), choroby współistniejące (np. nowotwory), stosowane leczenie (np. radioterapia, chemioterapia lub przyjmowanie leków immunosupresyjnych lub sterydów przez dłuższy czas). Na półpasiec, podobnie jak na ospę, choruje się zwykle raz. Ponowne pojawienie się tej choroby może oznaczać poważne problemy zdrowotne.

Ważne! Od osoby chorej na półpasiec można się zarazić wirusem VZV, tak jak zarażamy się od pacjentów chorych na ospę wietrzną (przy czym ryzyko zarażenia innych w tym przypadku jest nieco mniejsze niż przy ospie). Półpaścem można się zarazić poprzez kontakt z płynem obecnym w pęcherzykowych zmianach skórnych, dlatego zaleca się szczególną ostrożność w przypadku pielęgnacji chorego (najlepiej zakładać rękawiczki jednorazowe). Przed i po każdej czynności pielęgnacyjnej należy myć i dezynfekować dłonie. A samą wysypkę przykryć ubraniem lub plastrem. Osoby, które nie przechodziły ospy lub nie są na nią zaszczepione, powinny unikać kontaktu z osobą chorą. Zarażamy się nie tyle półpaścem, ile wirusem. Jeśli zatem zarazi się osoba, która nie chorowała jeszcze na ospę, rozwinie się u niej nie półpasiec, ale ospa wietrzna.

Rodzaje półpaśca

Choroba może mieć kilka wariantów, spośród których najczęściej spotykane są półpasiec oczny, półpasiec uszny, półpasiec krwotoczny, półpasiec rozsiany, a także półpasiec zgorzelinowy. Poszczególne warianty półpaśca różnią się objawami występującymi u pacjenta, a także możliwymi powikłaniami.

Półpasiec oczny jest wariantem, który wiąże się z zaatakowaniem przez wirusa gałązek nerwu trójdzielnego. W jego przypadku pacjent może mieć typową dla półpaśca wysypkę, która zlokalizowana będzie w okolicach oczu, na powiekach, a niekiedy również w okolicy czoła. Dodatkowo w przypadku półpaśca ocznego rzadkością nie są owrzodzenia rogówki. Pacjenci z półpaścem ocznym skarżą się między innymi na silne dolegliwości bólowe w okolicy oczu. Choroba może mieć groźne powikłania – w tym nawet prowadzić do utraty wzroku.

Półpasiec rozsiany to natomiast wariant, który jest bardzo zbliżony objawami do ospy. W jego przypadku w różnych miejscach ciała pojawia się seria wykwitów. Najczęściej ten wariant choroby występuje u pacjentów z niedoborami odporności.

Półpasiec uszny to kolejny wariant choroby, w przypadku którego charakterystyczne są takie objawy, jak bardzo silny ból ucha czy też szumy uszne. Półpasiec w uchu wiąże się również z wystąpieniem wysypki obejmującej rejon małżowiny usznej oraz zewnętrznego przewodu słuchowego. Poza tym wysypka może objąć również błonę bębenkową. Ten wariant półpaśca może prowadzić do zaburzeń słuchu, co wiąże się z zaatakowaniem przez wirusa nerwu przedsionkowo-ślimakowego. Czym jeszcze objawia się półpasiec uszny? U pacjentów dojść może również do jednostronnej utraty słuchu. Jeśli półpasiec zaatakuje nerw twarzowy, który zlokalizowany jest w niewielkiej odległości, możliwa będzie także utrata smaku, a nawet porażenie mięśni mimicznych. W konsekwencji u pacjenta pojawić się może problem opadającego kącika ust czy też niedomykającej się powieki. W tych przypadkach pacjent kwalifikuje się do rehabilitacji.

Półpasiec krwotoczny to natomiast wariant choroby, w przypadku którego dochodzi do wylewów do skóry.

Półpasiec zgorzelinowy jest z kolei odmianą, której objawem jest rozpadanie się zmian skórnych oraz ich przekształcanie się w owrzodzenia.

Półpasiec – jakie są objawy?

Objawy półpaśca zależą od wielu czynników, m.in. ogólnej kondycji chorego, a także od postaci choroby (jak wspomniano wcześniej, wyróżniamy m.in. półpasiec oczny, uszny, krwotoczny, zgorzelinowy, rozsiany).

Najbardziej typowym objawem tej choroby jest wysypka w postaci skupiska pęcherzyków wypełnionych płynem, które pojawiają się na jednej stronie ciała, najczęściej tam, gdzie są zlokalizowane nerwy międzyżebrowe (w przypadku półpaśca rozsianego, uogólnionego, mogą one pojawić się na całym tułowiu). Znacznie rzadziej zmiany te pojawiają się na rękach i nogach lub twarzy. Towarzyszy im pieczenie, swędzenie oraz ból. Pojawienie się tych objawów może poprzedzać gorączka, dreszcze, bóle głowy, ogólne osłabienie, w tym także mięśni, oraz nadwrażliwość na światło, a więc objawy typowe dla… przeziębienia. Pęcherze zwykle po 7-10 dniach zmieniają się w strupy, które odpadają po 2-4 tygodniach.

Wielu chorych skarży się na ogromny ból towarzyszący chorobie.

W przypadku cięższych postaci choroby, objawy mogą być znacznie bardziej dokuczliwe. W przypadku półpaśca ocznego może również dojść do zapalenia spojówek lub tęczówki, a w konsekwencji nawet do trwałego uszkodzenia wzroku. Wylewy skórne mogą być objawem półpaśca krwotocznego, owrzodzenia objawem półpaśca zgorzelinowego. Natomiast ból i wysypka pojawiające się w okolicach ucha lub w jego wnętrzu, a nawet porażenie nerwu twarzowego, mogą być objawem półpaśca usznego.

Półpasiec – jak się diagnozuje tę chorobę?

Podstawą jest wywiad lekarski oraz badanie skóry. Lekarz ogląda zmiany skórne występujące u pacjenta i na ich podstawie stawia odpowiednią diagnozę, gdyż wyglądają dość charakterystycznie. Najczęściej pojawiają się po jednej stronie ciała, na wysokości nerwów międzyżebrowych. Nie jest jednak wykluczone, że u pacjenta pojawi się półpasiec na twarzy czy też półpasiec na plecach, a nawet w niektórych przypadkach półpasiec na piersi. Znacznie rzadziej natomiast występuje półpasiec na ręku bądź półpasiec na nodze, chociaż również to nie jest wykluczone. Aby potwierdzić diagnozę, lekarz może dodatkowo zlecić badanie krwi, badanie płynu pobranego z pęcherza lub badanie mikrobiologiczne zmienionego wycinka skóry pod mikroskopem. Pomocne może być również badanie serologiczne mające na celu wykrycie swoistych IgG w surowicy krwi.

Półpasiec – jak wygląda leczenie?

Leczenie półpaśca musi się odbywać pod kontrolą lekarza internisty lub dermatologa, a w przypadku półpaśca ocznego – pod opieką okulisty. Większość chorych zwykle zostaje w domu, jedynie 4 proc. chorych wymaga hospitalizacji. W przypadku półpaśca bardzo ważne jest, aby możliwie najszybciej wdrożyć leczenie przeciwwirusowe – zwłoka w tym przypadku działa na niekorzyść pacjenta. Stosuje się zwykle leki przeciwwirusowe (acyklowir, famcyklowir, walacyklowir), a także leki przeciwbólowe oraz – w uzasadnionych przypadkach – maści rozgrzewające, okłady. Objawy swędzenia zmniejszają leki antyhistaminowe. Przyjmuje się, że chory musi zostać w domu na co najmniej 2-3 tygodnie, czyli do czasu zniknięcia zmian skórnych. Chory powinien odpoczywać, odpowiednio nawadniać organizm oraz przyjmować pokarmy wzmacniające odporność.

Ważne! Półpasiec może być bardzo niebezpieczny dla kobiet w ciąży, wcześniaków, a także osób z obniżoną odpornością, z tego powodu chory powinien poddać się samoizolacji, by zmniejszyć ryzyko zarażenia innych osób.

Jak łagodzić objawy półpaśca domowymi sposobami?

Pacjent z półpaścem przede wszystkim powinien poddać się samoizolacji i stosować się do zaleceń lekarza, jeśli chodzi o sposób leczenia farmakologicznego. Należy też dużo wypoczywać oraz regularnie nawadniać organizm. Poza tym ważne jest pilnowanie zdrowej diety. Dodatkowo można łagodzić objawy choroby domowymi sposobami – między innymi wykorzystując chłodzące okłady oraz chłodne kąpiele (nie zaleca się jednak kąpieli długotrwałych). Dobrze jest również zadbać o noszenie luźniejszych ubrań, które nie będą przylegać do zmian skórnych i ich podrażniać.

Półpasiec w ciąży i półpasiec u dzieci – co należy wiedzieć?

Pacjentki spodziewające się dziecka również mogą zachorować na ospę wietrzną lub półpasiec, co może być szczególnie niebezpieczne. Dlatego bardzo ważne jest dbanie o zdrowie i unikanie kontaktu z osobami, u których potwierdzona została infekcja. Jeśli kobieta jest w ciąży i zauważy u siebie wysypkę mogącą świadczyć o wystąpieniu półpaśca, powinna niezwłocznie skonsultować się z lekarzem. Dla kobiety w ciąży znacznie bardziej niebezpieczne jest jednak zachorowanie na ospę wietrzną. W jej przypadku prawdopodobne jest wystąpienie wad wrodzonych płodu, natomiast półpasiec niesie za sobą niższe ryzyko. Z tego powodu zaleca się, aby kobiety, które nie przechorowały ospy, a planują ciążę, zaszczepiły się przeciwko niej przynajmniej jeden miesiąc przed planowanym poczęciem.

Na półpasiec chorują zazwyczaj pacjenci dorośli – zwłaszcza po 50. roku życia i z obniżoną odpornością. Nie oznacza to jednak, że nie mogą zachorować także dzieci. Zdarza się to co prawda bardzo rzadko, jednak nie jest całkowicie wykluczone. Objawy półpaśca u dzieci są zbliżone do objawów u pacjentów dorosłych i zawsze wymagają konsultacji z pediatrą. Najczęściej półpasiec pojawia się u dzieci z poważnie zaburzoną odpornością.

Półpasiec – jakie mogą być powikłania tej choroby?

Półpasiec jest niestety ciężką chorobą zakaźną, po której mogą pojawić się powikłania. Najbardziej dotkliwym powikłaniem tej choroby jest przewlekły ból, który pojawia się w miejscu pojawienia się wysypki i może pozostać nawet po jej ustąpieniu. Taki ból może trwać kilka miesięcy, a nawet lat i utrudniać codzienne funkcjonowanie (nazywa się to neuralgia popółpaścowa). Powikłaniem półpaśca może być również nadkażenie bakteryjne występujących na skórze wykwitów. Poza tym półpasiec może powodować zaburzenia słuchu lub równowagi, porażenie nerwu twarzowego, pogorszenie ostrości widzenia, a nawet może prowadzić do jednostronnej utraty wzroku. Zwłaszcza półpasiec twarzowy jest niebezpieczny, gdyż powikłania po półpaścu głowy mogą być bardzo poważne. W rzadkich przypadkach u chorego może dojść do zapalenia opon mózgowych, zapalenia mózgu. Najłagodniejszym powikłaniem, biorąc pod uwagę powyższe, są zaburzenia pigmentacyjne i trwałe blizny na skórze.

Czy można zapobiec wystąpieniu półpaśca? Nie zawsze, ale można zmniejszyć ryzyko. Pomocne są szczepienia przeciw ospie, a także unikanie kontaktu z osobami chorymi. Ważne jest również to, aby często i dokładnie myć ręce, a oprócz tego szczególnie dbać o odporność swojego organizmu, zwracając uwagę na jakość diety i unikanie silnego stresu. Nie należy również lekceważyć chorób, które mogą przyczynić się do poważnych deficytów odporności.