Śledziona: położenie, funkcje, budowa, objawy chorób

Niedoceniana, często bez potrzeby usuwana. Śledziona, choć niepozorna, pełni bardzo ważne funkcje w organizmie. Ten niewielki narząd zlokalizowany jest z lewej strony jamy brzusznej pod żebrami i ma niebagatelne znaczenie, jeśli chodzi o prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Co prawda bez śledziony można żyć, jednak nie oznacza to zupełnego braku konsekwencji jej wycięcia. Gdy zostanie usunięta, układ odpornościowy będzie już na zawsze osłabiony. Dowiedz się, jakie objawy świadczą o problemach ze śledzioną i kiedy trzeba ją naprawdę usunąć.

Czym jest śledziona i co należy o niej wiedzieć?

Śledziona to jeden z najbardziej niedocenianych narządów w naszym organizmie. Wiele osób uważa, że można bez niej żyć. Rzeczywiście bez tego narządu można przeżyć, ale jakość życia znacząco się obniża. Śledziona jest jednym z ważniejszych narządów wewnętrznych i pełni bardzo ważne funkcje w organizmie – odpowiada m.in. za równowagę układu limfatycznego i krwionośnego. Ciekawostką jest fakt, że niektórzy rodzą się całkiem bez śledziony lub ze śledzioną niefunkcjonalną, a są również i osoby, w których ciele występuje więcej niż jedna śledziona.

Śledziona zbudowana jest z tkanki łącznej siateczkowatej. Otoczona jest błoną surowiczą i torebką włóknistą. Narząd może się kurczyć i rozkurczać, za co odpowiadają mięśnie gładkie. W środku śledziony znajdują się plamki białej miazgi, które są otoczone miazgą czerwoną. Białe obszary w śledzionie to miejsca, gdzie skupione są limfocyty, czyli jeden z rodzajów białych krwinek. To one między innymi odpowiadają za ważne funkcje śledziony. Ich celem jest wyłapywanie oraz zwalczanie drobnoustrojów. To właśnie sprawia, że śledziona stanowi element pierwszej linii obrony przed patogenami, gdyż bardzo szybko wykrywa je we krwi i przyczynia się do ich unieszkodliwienia. Czerwona miazga śledziony otacza natomiast skupiska limfocytów gęstą siecią naczyń krwionośnych. Odpowiadają one za filtrowanie krwi.

Śledziona – jakie jest jej położenie?

Śledziona to niewielki narząd, nawet jeśli wziąć pod uwagę jego wielkość u dorosłego człowieka. Ma średnio około 4 cm grubości, 11 cm długości oraz 7 cm szerokości. Waży około 150 g. Znajduje się w jamie brzusznej, pod żebrami po lewej stronie, pomiędzy żołądkiem a lewą nerką. Jest ukryta, więc nie można jej palpacyjnie wyczuć (chyba że jest chorobowo powiększona). W miejscu, w którym dotyka żołądka, a właściwie tuż poniżej, znajdują się wrota śledziony, czyli miejsce, w którym rozgałęziają się tętnica oraz żyły. To nimi wpływa i wypływa krew ze śledziony. Narząd ten otacza wspomniana już błona surowicza i torebka włóknista

Śledziona – jakie funkcje pełni w organizmie?

Najważniejsze zadania śledziony wynikają z jej budowy. Śledziona:

Jest pojemnym magazynem krwi. Zwykle znajduje się w niej około 50 ml krwi, ale w razie potrzeby może zwiększyć swoją objętość nawet kilka razy. Ma to duże znaczenie między innymi w przypadku urazu z utratą krwi. Jeśli dojdzie do większej utraty krwi, śledziona może uwolnić zgromadzone rezerwy.

Filtruje krew. Precyzyjnie wybiera z krwioobiegu stare i zużyte krwinki czerwone, limfocyty oraz trombocyty. Produkty ich rozpadu są przekazywane wraz z krwią do wątroby.

Wykrywa krążące we krwi bakterie, wirusy i inne groźne dla organizmu patogeny i unieszkodliwia je. Tym samym wspiera odporność organizmu – bierze udział w wytwarzaniu limfocytów oraz produkuje przeciwciała.

Bierze udział w procesach krwiotwórczych pomiędzy 8. tygodniem a 5. miesiącem rozwoju dziecka w łonie matki.

Podtrzymuje życie komórek w przypadku ich niedotleniania (np. wysoko w górach.

Ważne! Jeśli śledziona zostanie usunięta, jej funkcje przejmują inne narządy, głównie wątroba (m.in. oczyszczanie krwi) oraz węzły chłonne (odporność), ale układ odpornościowy chorego zostanie już na zawsze osłabiony.

Na co „choruje” śledziona?

Do dolegliwości bezpośrednio związanych z samą śledzioną zaliczyć można ropień śledziony, torbiel śledziony (np. torbiel bąblowcową) oraz zapalenie śledziony. Poza tym nie jest wykluczony rak śledziony – w tym zarówno nowotwór pierwotny, jak i przerzut z innego narządu. Objawy raka śledziony mogą wiązać się z powiększeniem narządu. Chora śledziona, która ulega powiększeniu, jest często przyczyną dokuczliwych dolegliwości bólowych. Ból śledziony pacjenci odczuwają zazwyczaj z lewej strony brzucha, jednak należy mieć na uwadze, że może on również promieniować w inne obszary ciała – w tym między innymi do nadbrzusza, barku, czy też do pleców. Powiększenie śledziony może przyczynić się również do tego, że narząd będzie wyczuwalny poniżej żeber, co w przypadku zdrowego narządu nigdy nie ma miejsca. Do tego mogą też dojść nudności i uczucie pełności w jamie brzusznej.

Śledziona ze względu na umiejscowienie, wielkość jest niezwykle delikatnym narządem, narażonym na urazy powstałe w wyniku wypadków (np. samochodowego), a także podczas bójek (np. po kopnięciu w brzuch). Ze względu na to, gdzie leży śledziona, w przypadku pęknięcia tego narządu może dojść do masywnego krwawienia do jamy brzusznej, dlatego większość lekarzy chirurgów w takiej sytuacji podejmuje decyzję o jej usunięciu (splenektomia). Przy pęknięciu śledziony pacjenci odczuwają zazwyczaj silne dolegliwości bólowe brzucha. Poza tym ich tętno znacznie przyspiesza, ciśnienie tętnicze spada, przez co dochodzi do utraty przytomności. Jeśli pacjent nie trafi jak najszybciej na stół operacyjny, może przypłacić to życiem. Decyzję o usunięciu śledziony podejmuje się również w przypadku małopłytkowości. Chorzy cierpiący na tę przypadłość są narażeni na zagrażające życiu krwotoki. W tym przypadku na początku stosuje się leczenie farmakologiczne – w tym sterydowe – jednak jeśli okazuje się ono niewystarczające, lekarz może podjąć decyzję o usunięciu śledziony.

Do dysfunkcji śledziony może dojść również wskutek wielu chorób (ten narząd jest bardzo pomocny w ich diagnozie). Wyróżnia się dwa rodzaje schorzeń śledziony:

Powiększenie śledziony z zachowaniem jej funkcji (splenomegalia). Powiększenie śledzony do 500 gram uważa się za niewielkie, w granicach 500-1000 gram za umiarkowane, a ponad kilogram za masywne. Przy splenomegalii śledziona może być wyczuwalna w badaniu brzucha (czuje się ją z lewej strony poniżej linii żeber). Może do tego dojść z powodu m.in. zwiększenia objętości krwi zalegającej we wnętrzu śledziony, reakcji na infekcję bakteryjną lub wirusową, z obecności zmian w obrębie tego narządu (torbiele, naczyniaki, nowotwory). Choroby prowadzące do powiększenia śledziony to m.in. mononukleoza zakaźna, cytomegalia, toksoplazmoza, malaria, anemie hemolityczne, choroby metaboliczne (takie jak choroba Gauchera, choroba Niemanna-Picka), białaczki (ostra i przewlekła), chłoniaki, marskość wątroby, zakrzepy, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, sarkoidoza.

Nadaktywność śledziony bez zmian jej wielkości (hipersplenizm). Do tej dysfunkcji śledziony prowadzą: niedokrwistość, leukopenia oraz trombocytopenia.

Jakie objawy świadczą o problemach ze śledzioną?

Powiększona śledziona może uciskać na inne tkanki i tym samym wywoływać różne nieprzyjemne dolegliwości, takie jak: ból brzucha, ból w klatce piersiowej, ból w okolicach lewego podżebrza. Dodatkowo chory może odczuwać ogólne osłabienie, zmęczenie i często zapadać na różnego rodzaju infekcje. W przypadku nadaktywności śledziony bez zmian jej wielkości mogą pojawić się osłabienie organizmu i przewlekłe zmęczenie.

O wiele łatwiejsze jest zdiagnozowanie urazu śledziony, po pierwsze wskazuje na to wywiad z pacjentem. Dodatkowo chory może mieć silny ból brzucha, przyspieszone tętno, bladą skórę. Może dojść również do nagłego spadku ciśnienia tętniczego, a nawet utraty przytomności.

Jak leczy się powiększoną śledzionę?

Jeżeli u pacjenta dojdzie do powiększenia śledziony, podstawowe działanie, na którym należy się skupić, to określenie przyczyny splenomegalii. Leczenie powinno celować w ustaloną przyczynę problemu, a więc przede wszystkim niezbędna będzie poszerzona diagnostyka. Na przykład u dzieci do powiększenia śledziony dochodzi najczęściej w związku z infekcją – w tym szczególnie wirusową. Do powiększenia śledziony u dzieci często przyczynia się np. cytomegalia i mononukleoza zakaźna. Nieco rzadziej śledziona powiększa się natomiast przy infekcjach bakteryjnych oraz pierwotniakowych.

Ze względu na to, że przyczyn powiększenia śledziony może być wiele – w tym kilka stosunkowo niegroźnych, jak infekcja, a także bardzo poważnych, jak chociażby białaczka czy chłoniak – leczenie może być różne. Zawsze niezbędna jest jednak poszerzona diagnostyka, a w przypadku pojawienia się silnych bólów brzucha z lewej strony – niezwłoczne wezwanie pomocy medycznej.Pęknięta śledziona jest już bowiem bezpośrednim zagrożeniem życia. Leczenie zawsze dobiera się do zdiagnozowanej przyczyny powiększenia śledziony. Jeśli natomiast wdrożone leczenie nie przynosi pożądanych rezultatów lub pacjentowi grozi pęknięcie śledziony, niezbędne może się okazać usunięcie śledziony, czyli splenektomia.

Splenektomia – co należy o niej wiedzieć?

Wskazaniem do usunięcia śledziony mogą być wspomniane już zagrożenia związane z pęknięciem narządu oraz niebezpiecznym krwawieniem do jamy brzusznej. Innym wskazaniem może być niereagująca na leczenie farmakologiczne małopłytkowość. Usunięcie śledziony może być również zasadne w innych przypadkach – w tym w przypadku nowotworu. Narząd ten nie jest niezbędny do życia, gdyż częściowo jego funkcje przejmowane są przez inne układy, jednak nie wszystkie funkcje śledziony da się zastąpić w stu procentach. Nie można zatem powiedzieć, że po splenektomii jakość życia pacjenta nie ulegnie zmianie na gorsze. Pacjent zostanie pozbawiony rezerwowego magazynu krwi, a przy tym odporność osoby bez śledziony jest znacznie niższa. Dodać do tego należy również zaburzone funkcjonowanie układu krążenia.