Stan zapalny pochwy – jak rozpoznać i jak leczyć?

Autor: mgr farm. Natalia Kowalewska 

Infekcja pochwy to powszechna przypadłość ginekologiczna, która dotyka kobiety w każdym wieku, szczególnie kobiety w okresie pełnej dojrzałości płciowej. Zaburzenie prawidłowej flory bakteryjnej oraz fizjologicznego, kwaśnego odczynu pochwy sprzyja rozwojowi zakażeń przez drobnoustroje chorobotwórcze – bakterie, grzyby, pasożyty – czemu towarzyszą nieprzyjemne dolegliwość takie jak upławy, swędzenie, podrażnienie, pieczenie czy ból. Jakie są przyczyny oraz objawy stanu zapalnego pochwy? Jak się przed nim uchronić? Kiedy zgłosić się o pomoc do specjalisty? Problematykę wspomnianej przypadłości przybliżę Państwu w poniższym artykule.

Przyczyny zapalenia pochwy

  W warunkach prawidłowych w układzie rozrodczym kobiety utrzymuje się kwaśny odczyn pH, co związane jest z obecnością naturalnej flory bakteryjnej pochwy, w skład której wchodzą pałeczki kwasu mlekowego Lactobacillus. Wilgotność błony śluzowej pochwy utrzymuje wodnista wydzielina utworzona ze złuszczonego nabłonka pochwy oraz wydzieliny szyjki macicy. Nabłonek pochwy zawiera glikogen, rozkładany przez enzymy i dobre bakterie (zwłaszcza Lactobacillus) do kwasu mlekowego, co zapewnia niskie pH, tworząc środowisko nieprzyjazne dla patogenów. Do zaburzenia fizjologicznej równowagi w narządach układu rozrodczego kobiet może przyczynić się wiele czynników:

• Leki – szczególnie antybiotyki o szerokim spektrum, które niszczą bakterie kwasu mlekowego a co za tym idzie wzrasta pH w pochwie, ułatwiając namnażanie się grzybów. Do leków, które mogą usposabiać do rozwoju grzybicy polekowej zaliczamy także kortykosteroidy, leki immunosupresyjne i leki wpływające na wytwarzanie estrogenów (np. hormonalna terapia zastępcza, doustne środki antykoncepcyjne, tamoksifen).
• Niewłaściwa higiena osobista miejsc intymnych – używanie przedmiotów należących do innych osób (ręczniki, gąbki), zbyt częste irygację, które zaburzają fizjologiczną równowagę flory bakteryjnej pochwy, używanie środków myjących nieprzeznaczonych do pielęgnacji delikatnych okolic intymnych, nieodpowiednia i nieoddychająca, sztuczna bielizna.
• Anatomia układu moczowo-płciowego kobiet – bliskie położenie pochwy w stosunku do ujścia cewki moczowej i odbytnicy, co zwiększa ryzyko przeniesienia drobnoustrojów chorobotwórczych.
• Stosunek płciowy, kilku partnerów seksualnych.
• Stosowanie wewnątrzmacicznej wkładki antykoncepcyjnej.
• Zmiany zanikowe błony śluzowej pochwy u kobiet w okresie menopauzy.
• Korzystanie z basenu, publicznych toalet.
• Miesiączka i stosowanie tamponów.
• Zabiegi ginekologiczne.
• Niewłaściwa dieta – szczególnie bogata w produkty wysokoprzetworzone oraz cukry.
• Poronienie
• Cukrzyca – źle kontrolowana cukrzyca może przyczyniać się do większej podatności na rozwój infekcji grzybiczych pochwy.
• Palenie papierosów również jest czynnikiem sprzyjającym częstszym infekcjom pochwy.

Stan zapalny pochwy – jak wyglądają objawy?

        Infekcja pochwy nie powinna być lekceważona, nawet jeśli przebiega łagodnie, ponieważ nieleczona może doprowadzić do bardziej poważnych konsekwencji np. stanu zapalnego narządów miednicy mniejszej a infekcja Chlamydia trachomatis może nawet być przyczyną bezpłodności, zaś u kobiet ciężarnych przyczynić się do przedwczesnego porodu. Najczęstsze objawy zapalenia pochwy to:

• Pieczenie
• Świąd
• Uczucie dyskomfortu
• Zaczerwienienie sromu i pochwy
• Niekiedy ból, szczególnie podczas stosunku płciowego czy oddawania moczu
• Upławy, które w zależności od rodzaju infekcji mają określony wygląd oraz zapach

Jakie są rodzaje infekcji pochwy i jak je odróżnić?

• Bakteryjne zapalenie pochwy – to najczęściej występujący rodzaj zapalenia pochwy u aktywnych seksualnie kobiet. Bakteryjna waginoza charakteryzuje się całkowitym brakiem lub znacznym zmniejszeniem ilości bytujących w prawidłowym środowisku dróg rodnych pałeczek kwasu mlekowego oraz zwiększoną liczba bakterii beztlenowych – gatunek, który najczęściej powoduje infekcję to Gardnerella vaginalis. Do objawów należą rzadkie, jednorodne, białawe lub kremowe upławy o intensywnym rybim zapachu, które mogą nasilać się po stosunku seksualnym lub podczas miesiączki. Wydzielinie z pochwy może niekiedy towarzyszyć ból (odczuwany szczególnie w czasie stosunku), obrzęk błony śluzowej, dyskomfort i pieczenie. Świąd pochwy może być obecny ale nie jest on częsty. Zwykle początek bakteryjnego zapalenia pochwy ma mniej gwałtowny charakter. Szacuje się, że u około 50% pacjentek infekcja bakteryjna przebiega bezobjawowo.
• Drożdżakowe zapalenie pochwy i sromu – najczęściej powodowane przez naturalnie występujące grzyby Candida albicans, rzadziej Candida glabrata. Grzybica pochwy może występować w każdej grupie wiekowej w przeciwieństwie do infekcji bakteryjnej, która sporadycznie występuje u dziewczynek przed okresem dojrzewania. Cechą dominującą kandydozy jest nasilony świąd pochwy. Często towarzyszy mu bolesność warg sromowych i upławy. Upławy są bezzapachowe lub mają delikatny zapach. Często opisuje się je jako gęstą, białą, serowata wydzielinę. Objawy kandydozy na ogół zaczynają się nagle.
• Rzęsistkowica – to zakażenie wywoływane przez pierwotniaka rzęsistka pochwowego (Trichomonas vaginalis), przenoszone drogą płciową. Objawy infekcji u kobiet obejmują zazwyczaj obfite, pieniste, zielonkawożółte upławy o nieprzyjemnym zapachu, czemu towarzyszy świąd pochwy. W przebiegu rzęsistkowicy mogą się pojawić także inne objawy takie jak: plamienie z pochwy, dyzuria oraz parcie na mocz. Infekcji nie należy lekceważyć, ponieważ może być przyczyną niepłodności czy powikłań ciążowych albo pooperacyjnych.
• Chlamydioza – to infekcja bakteryjna przenoszona drogą płciową, powodowana przez Gram-ujemną bakterię tlenową Chlamydia trachomatis. Około 90% przypadków infekcji ma bezobjawowy przebieg. Natomiast jeśli wystąpią objawy chalmydiozy to zaliczamy do nich: śluzowe lub śluzowo-ropne upławy (ropne zapalenie pochwy), krwawienie lub plamienie międzymiesiączkowe albo po odbytym stosunku płciowym. W wielu przypadkach zakażenie przenosi się dalej na cewkę moczową.
• Zanikowe zapalenie pochwy (atrofia pochwy) – to stan, któremu często towarzyszą objawy odpowiadające grzybicy, zwłaszcza świąd i pieczenie, suchość pochwy, ból w czasie stosunku. Objawy te nie są wynikiem toczącej się infekcji lecz zaburzeń hormonalnych, zwłaszcza tych związanych z okresem okołomenopauzalnym (przyczyną jest niedobór hormonów płciowych – estrogenów). Zmiany zachodzące w środowisku pochwy w przebiegu atrofii sprzyjają jednak niestety namnażaniu się drobnoustrojów chorobotwórczych i rozwojowi stanu zapalnego pochwy.

Leczenie zapalenia pochwy

  Dobór sposobu leczenia stanu zapalnego pochwy uzależniony jest od jego przyczyny a więc rodzaju patogenów, które wywołały infekcję, dzięki czemu możliwe jest ustalenie najskuteczniejszej terapii oraz zapobieganie ewentualnym nawrotom choroby w przyszłości. Często samodzielne rozróżnienie typu infekcji intymnej a następnie podjęcie właściwego leczenia jest bardzo trudne, dlatego też warto udać się z problemem do specjalisty. Niekiedy sam wywiad ginekologiczny jest niewystarczający do postawienia odpowiedniej diagnozy i niezbędna jest ocena pod mikroskopem pobranej z pochwy wydzieliny albo pobranie wymazu celem wykonania posiewu, który określi jaki gatunek drobnoustroju odpowiedzialny jest za rozwój stanu zapalnego dróg rodnych.

  Podstawą leczenia bakteryjnej infekcji pochwy jest metronidazol, stosowany doustnie lub miejscowo, albo klindamycyna (najczęściej w postaci kremu dopochwowego). Alternatywę do leczenia metronidazolem stanowi tynidazol podawany doustnie. Ważne jest nie przerywanie leczenia na własną rękę, nawet jeśli objawy ustąpią po kilku dniach oraz ścisłe przestrzeganie zaleceń lekarza.

 W przypadku kandydozy dobór sposobu leczenia uzależniony jest natomiast od tego czy zakażenie ma charakter sporadyczny czy nawracający. W przypadku niepowikłanego drożdżakowego zapalenia pochwy i sromu zwykle skuteczne jest już kilkudniowe miejscowe stosowanie leków przeciwgrzybicznych w postaci maści, kremu albo globulek z nystatyną, mikonazolem czy klotrimazolem. Czasem konieczne jest również podanie doustnie flukonazolu w pojedynczej dawce. Nawracające postaci kandydozy wymagają natomiast zazwyczaj dłuższego leczenia przeciwgrzybicznego, niekiedy nawet ewentualnej terapii podtrzymującej.

  W leczeniu rzęsistkowicy konieczne jest zastosowanie metronidazolu drogą doustną. Co więcej leczeniu powinni zostać poddani także partnerzy seksualni pacjentki. W terapii chlamydiozy lekarz dobiera odpowiednią antybiotykoterapię.

  Po zakończeniu leczenia zaleca się również stosowanie probiotyków ginekologicznych, zawierających szczepy bakterii kwasu mlekowego, które sprzyjają odbudowie prawidłowej flory bakteryjnej pochwy. W aptece dostępne są też bez recepty gotowe preparaty w postaci globulek, kremów, żeli, które wspomagają leczenie stanu zapalnego pochwy, koją, łagodzą podrażnienie i świąd oraz przywracają prawidłową równowagę okolic intymnych.

Profilaktyka infekcji intymnych – jak zapobiegać?

 Przestrzeganie prawidłowych zasad higieny osobistej jest kluczowe w profilaktyce infekcji intymnych. W codziennej higienie warto sięgać po delikatne, specjalistyczne płyny o odpowiednim pH, dedykowane do okolic intymnych lub używać jedynie wody i unikać stosowania zwykłego mydła lub żelu pod prysznic. Nie zaleca się wykonywania irygacji pochwy aby nie zaburzać równowagi pH w pochwie. Warto także wybierać przewiewną, bawełnianą bieliznę oraz unikać sztucznych, nieoddychających tkanin. Podczas miesiączki zaleca się używać wkładek i ograniczyć stosowanie tamponów. Natomiast w czasie korzystania z toalety zaleca się podcierać od przodu do tyłu aby uniknąć ewentualnego przeniesienia patogenów w okolice pochwy. Istotna jest również właściwa higiena po odbytym stosunku (prysznic przed i po współżyciu, skorzystanie z toalety, mechaniczne zabezpieczanie się podczas stosunku).